توسعه منابع انسانی بخشی از مدیریت منابع انسانی می باشد که به طور خاص با آموزش و توسعه‌ی کارمندان سازمان سر و کار دارد. توسعه منابع انسانی شامل آموزش افراد بعد از استخدام، فراهم آوردن فرصت‌هایی جهت آموختن مهارت‌های جدید، توزیع منابعی که به آنها در انجام وظایف کمک می‌کنند و هر نوع فعالیتی در جهت رشد و پیشرفت کارمندان می‌گردد.
توسعه منابع انسانی برای هر سازمانی که می‌خواهد پویا باشد و رشد کند، حیاتی است. برخلاف دیگر منابع، منابع انسانی دارای ظرفیت‌های نامحدود می‌باشد. این قابلیت‌ها فقط می‌توانند از طریق ایجاد محیطی که به صورت مداوم قابلیت‌های افراد را شناسایی کرده و پرورش میدهد، مورد استفاده قرار بگیرند. هدف سیستم توسعه منابع انسانی، ایجاد چنین محیطی است. در سال‌های اخیر چند تکنیک برای اجرای وظایفی که شرح آنها در بالا ذکر شد، بر اساس اصول مشخص توسعه پیدا کرده‌اند. این تکنیک‌ها باعث ایجاد درکی از مفهوم توسعه منابع انسانی، مکانیزم‌های وابسته و مرزهای آن می‌شوند.
مفهوم توسعه منابع انسانی برای اولین بار توسط لئونارد نادلِر در سال ۱۹۶۹ و در ایالات متحده معرفی شد. او توسعه منابع انسانی را بدین شکل تعریف میکند:
«تجارب آموزشی‌ای که برای زمان مشخصی سازمان یافته‌اند و برای این هدف طراحی شده‌اند تا امکان تغییرات رفتاری را فراهم کنند.»
توسعه منابع انسانی چارچوبی برای کمک به کارمندان است تا بتوانند مهارت‌ها، دانش و توانایی‌های فردی و سازمانی خود را توسعه دهند. فرصت‌هایی که توسعه منابع انسانی فراهم میکند شامل آموزش کارمندان، توسعه‌ی مسیر شغلی کارمندان، مدیریت و توسعه‌ی عملکرد، مربی‌گری، برنامه‌ریزی برای تعیین جانشین، شناسایی کارمندان کلیدی، کمک در پرداخت حق‌التدریس و توسعه‌ی سازمانی هستند.
تمرکز تمامی جنبه‌های توسعه منابع انسانی بر توسعه‌ی بهترین نیروی کاری است تا سازمان و کارمندان بتوانند به اهداف تجاری خود دست پیدا کنند و بهترین خدمات را به مشتریان ارائه دهند.
توسعه منابع انسانی می‌تواند رسمی باشد؛ مانند آموزش در کلاس درس و دوره‌ی دانشگاهی یا تلاشی در جهت تغییر از طرف خود سازمان باشد، یا اینکه می‌تواند به صورت غیر رسمی و هدایت کارمندان توسط مدیر باشد.
تعریف توسعه منابع انسانی
توسعه منابع انسانی توسط افراد مختلف به اشکال مختلف تعریف شده است. تعدادی از تعاریف مهم توسعه منابع انسانی به شرح زیر هستند:
طبق نظریه‌ی لئونارد نادلر: «توسعه منابع انسانی یک سری فعالیت‌های سازمان یافته است که در زمان مشخص و در جهت ایجاد تغییرات رفتاری انجام می‌شوند.»
به بیان پروفسور تی.وی. رائو: «توسعه منابع انسانی فرایندی است که توسط آن به کارمندان سازمان به روشی مداوم و برنامه‌ریزی شده کمک می‌شود تا:
مهارت‌ها و توانایی‌های لازم برای انجام کاربردهای مختلفی که با وظایف فعلی و آینده‌شان مرتبط هستند را به دست آورند
قابلیت‌های فردی روزانه‌شان را توسعه دهند و قدرت درونی خود را در جهت موفقیت خود و سازمان‌شان کشف کنند
فرهنگی سازمانی‌ای را توسعه دهند که در آن رابطه‌ی بالادست-پایین‌دست، کار گروهی و همکاری به بهترین نحو و در راستای مشارکت برای موفقیت حرفه‌ای سازمان انجام شود و باعث ایجاد انگیزه و غرور در کارمندان شود.»
بر طبق نظریه‌ی ام. ام. کان: «توسعه منابع انسانی افزایش دانش، قابلیت‌ها و رفتارهای کاری مثبت همه‌ی افرادی است که در همه‌ی سطوحِ سازمان کار می‌کنند.»
مفهوم توسعه منابع انسانی
توسعه منابع انسانی در مفهوم سازمانی، فرایندی است که توسط آن کارمندان سازمان به روش برنامه‌ریزی شده و به صورت مداوم مورد کمک قرار می‌گیرند تا:
1- قابلیت‌هایی را که برای انجام کاربردهایی که به وظایف حال و آینده‌شان مورد نیاز می‌باشند کسب کنند.
2- با هدف توسعه‌ی خودشان یا سازمانی که در آن مشغول به کار هستند، قابلیت‌های فردی‌شان را توسعه دهند و قابلیت‌های درونی‌شان را کشف کنند.
3- به فرهنگی سازمانی دست پیدا کنند که به هدف رسیدن به موفقیت سازمانی و افزایش انگیزه و غرور در کارمندان، در آن رابطه‌ی مستحکمی بین بالادست-پایین‌دست، کار گروهی و همکاری در میان بخش‌های مختلف وجود داد.
تعریف توسعه منابع انسانی فقط به بافت سازمانی محدود می‌شود و در بافت ملی یا دولتی متفاوت خواهد بود.
توسعه منابع انسانی یک فرایند است و نه فقط تعدادی مکانیزم و تکنیک. مکانیزم‌ها و تکنیک‌هایی مانند ارزیابی عملکرد، مشاوره، آموزش و مداخله در توسعه‌ی سازمانی برای شروع، تسهیل و رواج مداوم این فرایندها به کار گرفته می‌شوند. به این دلیل که این فرایند هیچ محدودیتی ندارد، مکانیزم‌ها باید به صورت دوره‌ای مورد آزمایش قرار بگیرند تا مشخص شود آیا در جهت رشد فرایند استفاده می‌شوند یا از آن ممانعت به عمل می‌آورند. سازمان‌ها با برنامه‌ریزی، تخصیص منابع سازمانی برای این هدف و الگو قرار دادن فلسفه‌ای که برای انسان ارزش قائل است و توسعه‌ی آنها را ترویج میکند این فرایند توسعه را آسان‌تر می‌کنند.
تفاوت بین توسعه منابع انسانی و مدیریت منابع انسانی
هر دو مفاهیم بسیار مهمی در رابطه با منابع انسانیِ سازمان هستند. مدیریت منابع انسانی و توسعه منابع انسانی بنا بر مبانی زیر می‌توانند از هم تفکیک شوند:
- مدیریت منابع انسانی بیشتر با حفظ و نگهداری سر و کار دارد در حالی که توسعه منابع انسانی بیشتر به مفهوم توسعه مربوط می‌شود.
- در رابطه با مدیریت منابع انسانی، ساختار سازمانی مستقل عمل میکند در حالی که توسعه منابع انسانی ساختاری ایجاد میکند که به مرکز سازمان وابسته و مرتبط است.
- هدف اصلی مدیریت منابع انسانی، بهبود کارایی کارمندان است در حالی که هدف توسعه منابع انسانی توسعه‌ی کارمندان و سازمان به صورت کلی است.
- مسئولیت مدیریت منابع انسانی بر عهده‌ی پرسنل بخش مدیریت منابع انسانی و مخصوصا بر عهده‌ی مدیر پرسنل است، در حالی که مسئولیت توسعه منابع انسانی بر عهده‌ی همه‌ی مدیران در تمامی سطوح سازمانی است.
- مدیریت منابع انسانی با تخصیص دادن پاداش، به کارمندان انگیزه میدهد، در حالی که توسعه‌ی منابع انسانی با برآورده کردن نیازهای روحی به آنها انگیزه میدهد.
نیاز به توسعه منابع انسانی
هر سازمانی که می‌خواهد پیشرفت کند و در بازار امروز که به سرعت تغییر میکند پویا و موفق باشد، به توسعه منابع انسانی نیاز دارد. سازمان‌ها تنها از طریق تلاش‌ها و قابلیت‌های منابع انسانی خود می‌توانند پیشرفت کرده و به موفقیت برساند. سیاست‌های پرسنل می‌توانند روحیه‌ی کارمندان را بهتر کنند و انگیزه‌شان را افزایش دهند، اما برای پویایی سازمان و قدم گذاشتن در مسیری جدید کافی نیستند. کارمندان باید دائما در حال آموزش قابلیت‌های جدید یا افزایش قابلیت‌های قبلی و استفاده از آنها باشند. برای رسیدن به این هدف، فرهنگ «توانمند‌سازی» بسیار حیاتی است. وقتی کارمندان نوآوری انجام می‌دهند، ریسک می‌پذیرند، تجربه می‌کنند و قدرت عمل را به دست می‌گیرند، اصطلاحا می‌گوییم که سازمان فرهنگ «توانمند‌سازی» دارد.
حتی سازمانی که به رشد کافی رسیده است نیز باید خودش را با محیطی که دائما در حال تغییر است وفق دهد. هیچ سازمانی نیست که نیاز به آموزش و رشد و توسعه‌ی قابلیت‌هایش نداشته باشد.
کاربرد توسعه منابع انسانی
در هسته‌ی مرکزی توسعه منابع انسانی، رشد و توسعه‌ی انسان‌ها نهفته است. مفهوم توسعه نه تنها افراد بلکه بخش‌های مختلف سازمان را نیز تحت پوشش قرار میدهد. به علاوه‌ی توسعه‌ی فردی، توجه خاصی هم باید به گروه‌های دو نفره شود. این گروه‌ها واحد پایه‌ی کاری در سازمان را تشکیل می‌دهند. به علاوه گروه‌های مختلفی مانند کمیته‌ها و گروه‌های کاری دیگر نیز نیاز به توجه دارند. رشد و توسعه‌ی چنین گروه‌هایی باید به هدف افزایش همکاری بین کارمندان سازمان برای بهتر شدن تصمیم‌گیری‌ها باشد. در نهایت، تمامی سازمان هم باید تحت پوشش توسعه قرار بگیرد. توسعه‌ی سازمان باید شامل توسعه‌ی مؤثر فضای سازمان، توسعه‌ی مکانیزم‌های تغییرات فردی برای افزایش قابلیت سازگاری و فعالیت بیشتر و پویاتر و توسعه‌ی فرایندهای مرتبطی باشد که می‌توانند تأثیر‌گذاری افراد در سازمان را افزایش دهند.
بنابراین اهداف توسعه منابع انسانی، توسعه‌ی موارد زیر است:
- قابلیت‌های فردی کارمندان
- قابلیت‌های فردی هر کارمند متناسب با وظیفه‌ای که بر عهده دارد
- قابلیت‌های فردی هر کارمند متناسب با وظیفه‌ای که قرار است در آینده بر عهده داشته باشد
- رابطه‌ی بین هر کارمند و کارمند ناظرش
- روحیه‌ی تیمی قابلیت کار کردن مؤثر در هر کدام از واحدهای سازمان
- همکاری بین واحدهای مختلف سازمان
- سلامت کلی سازمان و قابلیت نوسازی آن که به نوبه‌ی خود باعث افزایش قابلیت‌های وظایف فردی، دوتایی (در رابطه با کارمند و کارمند ناظر)، تیمی و سازمانی می‌شود.
مشخصه‌های توسعه منابع انسانی
مشخصه‌های اصلی توسعه منابع انسانی به شرح زیر هستند:
- توسعه منابع انسانی فرایندی است که کارمندان را به عنوان منابع انسانی تعریف میکند و اعتقاد دارد که منابع انسانی ارزشمندترین دارایی سازمان هستند.
- تأکید آن بر توسعه منابع انسانی در سازمان است. به کارمندان سازمان کمک میکند تا قابلیت‌های عمومی خود را در رابطه با شغل فعلی و شغل آینده‌شان افزایش دهند.
- بر توسعه و استفاده‌ی بهینه از قابلیت‌های افراد در راستای منافع کارمندان و سازمان تمرکز میکند.
- به ایجاد و توسعه‌ی روابط بهتر بین‌فردی کمک میکند و بر توسعه‌ی روابط بر پایه‌ی کمک و اعتماد تأکید دارد.
- روحیه‌ی تیمی را در بین کارمندان افزایش میدهد.
- سعی دارد قابلیت‌ها را در سطح سازمانی توسعه دهد. بر ایجاد محیطی سالم برای رشد و توسعه‌ی سازمانی تمرکز میکند.
- توسعه منابع انسانی یک سیستم است که از زیر-سیستم‌های زیادی تشکیل شده است. تمامی این زیر-سیستم‌ها در هم تنیده هستند و توسعه منابع انسانی بر همکاری بین این زیر-سیستم‌ها تأکید دارد.
- هدف آن توسعه‌ی فرهنگی سازمانی است که در آن رابطه‌ی خوبی بین بالا-دست و پایین-دست و انگیزه، کیفیت و حس تعلق به سازمان وجود دارد.
- سعی میکند قابلیت‌ها را در سطح فردی، بین‌فردی، گروهی و سازمانی در جهت اهداف سازمانی افزایش دهد.
- یک مفهوم بین رشته‌ای است که بر پایه‌ی مفاهیم، ایده‌ها و اصول جامعه‌شناسی، روانشناسی، اقتصاد و رشته‌هایی از این دست قرار دارد.
- رفاه کارمندان را بهبود می‌بخشد و کیفیت کار آنها را افزایش میدهد. سعی میکند نیازهای کارمندان را به بهترین شکل ممکن برآورده کند.
- یک فرایند آموزشی اصولی و مداوم است. توسعه فرایندی است که باید همیشه و در همه‌ی مراحل زندگی وجود داشته باشد و هرگز پایان نپذیرد.
اعتقادات توسعه منابع انسانی
امروزه، توسعه منابع انسانی کلید افزایش بهره‌وری، روابط بهتر و سود بیشتر برای سازمان است. توسعه منابع انسانی‌ای که به شکلی مناسب اداره شده باشد، منافع زیادی برای سازمان به همراه خواهد داشت. تعدادی از این منافع به شرح زیر هستند:
توسعه منابع انسانی شایستگی افراد را افزایش میدهد، باعث ایجاد مهارت‌های جدید، دانش و رفتارهای بهتر در کارمندان سازمان می‌شود.
با توسعه منابع انسانی مناسب، کارمندان تعهد بیشتری به کارشان پیدا می‌کنند و با وجود سیستم تشویقی مناسب و قابل قبول، بر اساس عملکردشان مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
با کمک توسعه منابع انسانی محیطی از اعتماد و احترام به وجود می‌آید.
پذیرش تغییرات با کمک توسعه منابع انسانی راحت‌تر انجام می‌گیرد. قابلیت‌های حل مسئله در کارمندان افزایش پیدا میکند.
رشد کلی کارمندان را بهبود می‌بخشد. توسعه منابع انسانی همچنین روحیه‌ی تیمی را هم بهتر میکند و در نتیجه می‌توان به ارزش‌های جدیدی دست پیدا کرد.
همچنین کمک میکند تا فرهنگ بهره‌وری در سازمان بهبود پیدا کند و باعث افزایش بازدهی می‌شود. از منابع به بهترین شکل استفاده شده و رسیدن به اهداف ساده‌تر می‌شود.
همکاری و مشارکت کارمندان در سازمان بهتر می‌شود و در نتیجه باعث می‌شود حسی از غرور و افتخار به کارمندان دست دهد.
همچنین باعث می‌شود داده‌های مفید و هدفمندی درباره‌ی برنامه‌ها و سیاست‌ها به دست بیایند که توسعه منابع انسانی را تسهیل می‌بخشند.
بنابراین، می‌توان به این نتیجه رسید که توسعه منابع انسانی فواید زیادی برای همه‌ی سازمان‌ها دارد. پس، اهمیت مفهوم توسعه منابع انسانی باید به خوبی شناخته شود تا بتوان با چالش‌های حال و آینده‌ی شرکت مقابله کرد.
کدگذاری رنگی به سبک سامسونگ
ساختمان مجموعه‌ی توسعه منابع انسانی سامسونگ، بر بالای تپه‌ای خارج از سئول قرار گرفته و یک ساعت با اتومبیل از سئول فاصله دارد. اینجا مکانی است که فلسفه‌ی سازمانی و ذهن و قلب کارمندان را می‌سازد. سامسونگ کارمندانش را خیلی جدی می‌گیرد. همیشه آنها را در هر سطحی که باشند برای رویارویی با بازار جهانی که دائما در حال تغییر است، آماده میکند. همه‌ی کارمندانی که در ۷۰ کمپانی گروه کار می‌کنند در برهه‌ای از زمان به این مرکز می‌آیند تا تفکر سازمانی را بیاموزند.
در حقیقت، سامسونگ به حدی در زمینه‌ی رشد فکری کارمندانش جدی است که پردیس دانشگاهی طراحی کرده است که مانند هیچ دانشگاهی در دنیا نیست. در حالیکه مراکز آموزشی عالی زیادی هستند که برای خود پردیس دانشگاهی ایجاد کرده‌اند، سامسونگ این ایده را به شکل متفاوتی به کار گرفته است. سامسونگ ارزش‌هایش را کدگذاریِ رنگی کرده و در سراسر پردیس دانشگاه قرار داده است تا آنها کاملا در ذهن دانشجویان جا بیفتند. بنفش به معنای افراد است، آبی برای عالی بودن، قرمز برای تغییر، سبز برای درستکاری و اصالت و نارنجی برای شکوفایی در کنار هم.
اما رنگی که بیشتر از همه در پردیس دیده می‌شود سبز است تا به تعهد شرکت به درستکاری تأکید شود. همینطور که آقای «جا هاون سانگ»، مدیر تیم جهانی شدنِ مرکز توسعه منابع انسانی، اخیرا به روزنامه‌نگاری که از هند برای مصاحبه آمده بوده، گفته است: «فلسفه‌ی ما این است که خیلی ساده برای کارمندان فرصت‌های زیادی فراهم کنیم تا به نهایت توانایی‌هایشان برسند.» مرکز توسعه منابع انسانی با درک اینکه تغییر همیشه وجود دارد و مهمترین عامل در کنار آمدن با تغییرات «نوآوری» است، سعی میکند کارمندانش را تشویق کند تا متفاوت فکر کنند.
او اعتقاد دارد بدون ایجاد فرصت رشد و شکوفایی برای دیگران تجارت نمی‌تواند موفق باشد و می‌گوید سامسونگ برای کارمندانش به اندازه‌ی جامعه‌ای که در آن کار میکند اهمیت قائل است و به همین دلیل از نظر اجتماعی و زیست محیطی احساس مسئولیت میکند.
مرکز آموزشی، کارمندان تازه‌وارد سامسونگ را آموزش میدهد تا برای سفری درون سازمانی آماده شوند، به آنها کمک میکند تا مسئولیت‌های جدید بپذیرند، مدیران را برای تبادل ایده‌ها آماده میکند و کارمندان قدیمی‌تر را وادار میکند تا به آینده فکر کنند. این با کمک سه ابتکار کلیدی انجام می‌شود:
1- برنامه‌ی ارزش مشترک: هدف این برنامه این است که اصول تجارت خوب را به کارمندانی که تازه در سامسونگ استخدام شده‌اند آموزش دهد. تاریخ، سنت و ارزش‌ها درس‌های پایه‌ی این برنامه هستند به علاوه‌ی جلساتی درباره‌ی کار گروهی و خلاقیت.
2- برنامه‌ی مدیر تجاری: یک ابتکار ۵ ماهه برای تربیت مدیران نسل بعدی. شرکت‌کننده‌ها افرادی هستند که قابلیت رقابت در سطح جهانی را دارا می‌باشند و مهارت‌های مدیریتی دارند. مدیریت تجارت جهانی، مدیریت و حل مسئله در مرکز توجه این برنامه قرار دارد.
3- برنامه‌ی متخصصین جهانی: این برنامه‌ای بزرگ است که دوره‌های مختلفی را دربر می‌گیرد. در اینجا تلاش بر این است که قابلیت‌های جهانی را با تمرکز بر فرهنگ، سنت محلی، در کنار یاد‌گیری زبان‌های خارجی توسعه داد. همه‌ی اینها برای آماده کردن مدیران برای به عهده گرفتن وظایف بین‌المللی است.
مرکز توسعه منابع انسانی همچنین با داشتن زیرساخت آموزشی‌ای بسیار مدرن، مدیریت دانش و نوآوری، ارزش‌ها و ارزیابی مداوم را ترویج میدهد. این مرکز به صورت فعال آموزش مستقل را ترویج میدهد تا افراد بتوانند همیشه و همه جا به سوی توسعه‌ی فردی گام بردارند.
این پردیس بسیار الهام‌بخش است و طراحی‌اش از آثار هنرمندان بزرگ و مشهور ایده گرفته تا دانشجویان را تشویق کند از انرژی این افراد بزرگ الهام بگیرند. طبقه‌ی پنجم طراحی‌ای سه بعدی در دو بعدی دارد تا افراد را به یاد آثار پیکاسو بیندازد. تلویزیونی که بر روی سقف راهروی طبقه‌ی دوم قرار دارد، از آثار «نام جون پِیک»، هنرمند کره‌ای-آمریکایی الهام گرفته که با رسانه‌های زیادی کار کرده است و به عنوان یکی از اولین ویدئو آرتیست‌ها شناخته می‌شود و اولین کسی است که واژه‌ی «ابَر بزرگ‌راه» را برای ارتباطات از راه دور به کار برد.
طبقه‌ی ششم از هنرمند نقاش اکسپرسیونیست فرانسویِ روسی‌الاصل، واسیلی کاندینسکی، الهام گرفته و طبقه‌ی چهارم هم رگه‌هایی از آثار هنرمند سورئالِ بلژیکی رنه ماگریت دارد. اما قسمتی که واقعا زیبا است و نمی‌توان در مقابلش مقاومت کرد، طبقه‌ی سوم است که راهروهایش با تصاویر کوچک و بزرگی از مرلین مانرو، که توسط هنرمند پاپ‌آرت اندی وارهُل تصویرسازی شده‌اند، تزئین شده‌اند. ایده‌ی داشتن چهار حیاط هم از میدان سنت پیتر در واتیکان الهام گرفته شده است. اگر در واتیکان چهار مسیر وجود دارد که مسیحیان را به مراکز دنیوی هدایت میکند، در اینجا مسیرها کارمندان سامسونگ را که از ۱۵۰ ملیت مختلف هستند به مراکز آموزشی هدایت می‌کنند.
در مرکز توسعه منابع انسانی، تمرکز فقط بر آموزش نیست و تفریحات نیز در نظر گرفته شده‌اند. به قول آقای جا هاون سانگ، جلسات آموزشی، سرشار از لحظات سرگرم‌کننده هستند که از میان آنها می‌توان به اجرای موسیقی پاپ در بین کلاس‌ها اشاره کرد. سه آشپزخانه‌ای که در این مرکز قرار دارد انواع غذاها را از سراسر دنیا به دانشجویان ارائه می‌دهند.
به این دلیل که آموزش کارمندان در شرکت سامسونگ بسیار جدی است، میزان فرسایش کاری در این شرکت بسیار کم است.