یکی از درس‌هایی که جای خالی آن در برنامه‌ی درسی مدارس به‌شدت حس می‌شود، مدیریت امور مالی و هزینه‌های خانواده می باشد. بیشتر افراد برنامه‌ی مشخصی برای زمان بازنشستگی و ازکارافتادگی خود ندارند. فکر گذراندن دوران پیری و سالخوردگی با مبلغ اندکی پول در حساب شخصی همه‌ی ما را می‌ترساند. اگر دوست دارید مدیریت هزینه های روزانه خود را در دست بگیرید و سواد مالی خود را ارتقا بدهید، در ادامه‌ی این مطلب با ما همراه باشید.
۱. بودجهبندی کنید
به‌مدت یک ماه، تمام مخارج خود را رصد کنید
مجبور نیستید خود را محدود کنید و به خود گرسنگی دهید. بلکه فقط کافی است بدانید که طی یک ماه پول‌هایتان را در چه اموری خرج می‌کنید. رسید و قبض تمامی خریدهایتان را نگه دارید، حتی اگر رسیدی هم به شما داده نمی‌شود، تمام خریدهایتان را یادداشت کنید و ببینید آخر ماه، چه مقدار پول برای‌تان باقی مانده است.
پس از سپری شدن ماه اول، تمامی مخارج خود را یادداشت کنید
چیزهایی که مایل به خریدش بودید یادداشت نکنید، بلکه فقط مواردی را بنویسید که برای خرید آنها پول داده‌اید. خریدهای خود را به شیوه‌ای معقول دسته‌بندی کنید. یک فهرست ساده از مخارج ماهانه‌ی شما شاید شبیه فهرست زیر باشد:
درآمد ماهانه: ۱٫۵۰۰ میلیون تومان
مخارج:
اجاره‌خانه: ۸۰۰ هزار تومان
قبض آب، برق، تلفن، گاز و اینترنت/ شارژ آپارتمان: ۱۰۰ هزار تومان
خریدهای سوپرمارکت و میدان تره‌بار: ۲۰۰ هزار تومان
یک شام در بیرون: ۵۰ هزار تومان
هزینه‌های درمانی اورژانسی: ۱۰۰ هزار تومان
سایر هزینه‌ها: ۱۰۰ هزار تومان
پسانداز: ۱۵۰ هزار تومان
حالا بودجه‌ی واقعی خودتان را بنویسید. براساس مخارج واقعی خود طی یک ماه و آگاهی‌تان نسبت‌به مخارج و هزینه‌هایتان، در بودجهبندی خود بنویسید که دوست دارید چه مقدار از درآمد ماهانه‌ی خود را صرف هریک از هزینه‌های فوق کنید. اگر بخواهید، می‌توانید از یکی از اپلیکیشن‌ها یا وب‌سایت‌ها برای این کار استفاده کنید.
در بودجهبندی خود، ستون‌های جداگانه‌ای را برای بودجه‌ی تعیین‌شده و بودجه‌ی واقعی خود ایجاد کنید. بودجه‌ی تعیین‌شده بودجه‌ای است که شما در آن تعیین می‌کنید که می‌خواهید چه مقدار در یک دسته‌ی به‌خصوص هزینه کنید؛ این بودجه باید در هر ماه ثابت بماند و در ابتدای هر ماه محاسبه شود. اما بودجه‌ی واقعی‌تان بودجه‌ای است که در آخر ماه تعیین می‌کند که چه مقدار خرج کرده‌اید؛ این بودجه در هر ماه نوسان دارد و در آخر هر ماه محاسبه می‌شود.
بسیاری از افراد در بودجه‌ی خود بخش بزرگی را به پسانداز اختصاص می‌دهند. شما لازم نیست در بودجه‌ی خود پس‌اندازها را هم لحاظ کنید، اما اگر این کار را بکنید، فکر خوبی است و ضرری ندارد. برنامه‌ریزهای مالی حرفه‌ای به مشتریان خود توصیه می‌کنند، حداقل بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از مجموع درآمدهایشان را به پسانداز اختصاص بدهند.
در نوشتن بودجه با خودتان روراست باشید
این پول مال شماست و شما برایش زحمت کشیده‌اید. واقعا نیازی نیست به خودتان دروغ بگویید و خودتان را نسبت‌به مخارج و چیزهایی که قصد خریدش را دارید گول بزنید. با این‌کار به تنها کسی که ضرر می‌زنید خودتان هستید. از سوی دیگر، اگر اصلا ندانید چطور می‌خواهید این پول را خرج کنید، بودجه‌ی شما به چند ماه زمان برای محکم‌کاری نیاز خواهد داشت. در ضمن تا زمانی که با خودتان روراست نشده‌اید، از نوشتن هرگونه عدد و رقم خودداری کنید.
برای نمونه، اگر تعیین کرده‌اید که در هر ماه ۲۰۰ هزار تومان پسانداز کنید و می‌دانید که برای‌تان سخت است، آن را در بودجه ننویسید؛ رقمی را بنویسید که واقعا می‌توانید هر ماه از عهده‌ی پسانداز آن بربیایید. سپس در طی ماه به بودجه‌ی خود نگاه کنید و ببینید آیا می‌توانید سرکیسه را شل کنید و از جای دیگری پولی به حساب پس‌اندازتان واریز کنید یا نه.
در طی زمان، بودجه‌ی خود را رصد کنید. قسمت دشوار بودجه این است که مخارج‌تان ماه به ماه تغییر می‌کند. بخش مهمی که در یک بودجه باید به آن توجه داشته باشید، همان تغییرات ماهانه است. بدین ترتیب تصور صحیحی از مخارج خود خواهید داشت.
تعیین یک بودجه به شما کمک می‌کند درک بهتری از مدیریت پول و خرج‌و‌مخارج‌تان داشته باشید. بسیاری از افراد پس از تعیین بودجه تازه می‌فهمند که برای خیلی چیزهای پیش‌پا‌افتاده و غیرضروری پول خرج می‌کنند. و وقتی این نکته را فهمیدند عادات خرج‌کردن خود را به سمت چیزها و کالاها و خدمات مهم و ضروری سوق می‌دهند.
برای اتفاقات و مخارج غیرمترقبه برنامه ریزی کنید. تعیین بودجه به شما می‌آموزد که همیشه مخارج غیرمترقبه‌ای در زندگی هستند که باید آنها را درنظر داشته باشید. مثلا ناگهان خودروی شما خراب می‌شود و به تعمیر نیاز خواهد داشت، یا فرزند خردسال‌تان مریض شده و باید مداوا شود. با تعیین بودجه و درنظر داشتن این حوادث و اتفاقات غیرمترقبه می‌توان خود را ازلحاظ مالی آماده نگه دارید.
۲. پول‌هایتان را به‌درستی خرج کنید
وقتی می‌توانید چیزی را قرض بگیرید یا اجاره کنید، آن را نخرید. چندبار برای‌تان پیش آمده که یک CD یا DVD را خریده‌اید، آن را یک‌بار تماشا کرده‌اید و حالا چند سال است که در کمدتان دارد خاک می‌خورد؟ کتاب، مجله، ابزارآلات و لوازم ورزشی هم به‌همین ترتیب. می‌توان آنها را به بهای کمتری قرض گرفت، استفاده کرد و سپس پس داد. بدین‌تریب، هم فضای خانه‌تان بیهوده اشغال نمی‌شود و هم در پول صرفه‌جویی کرده‌اید.
اما کورکورانه قرض نگیرید. اگر واقعا می‌دانید که یک چیز را تا سال‌های سال نیاز دارید حتما آن را بخرید. یا یک حساب سرانگشتی می‌توانید دریابید که اگر چیز موردنظر را قرض بگیرید به نفع‌تان خواهد بود یا اگر آن را بخرید.
اگر در توان مالی‌تان است، وام خانه‌تان را کامل بپردازید. برای بسیاری از افراد خرید یک خانه بزرگ‌ترین خرید زندگی است و بیشترین مبلغ را برای آن می‌پردازند. به‌همین‌دلیل خوب است که وام مسکن‌تان را عاقلانه بازپرداخت کنید. هدف شما در بازپرداخت وام مسکن به حداقل‌رساندن بهره‌ی وام و هزینه‌های بانکی و نیز برقراری تعادل در بقیه‌ی بودجه‌تان است.
زودتر وام را بازپرداخت کنید. پنج تا هفت سال نخست وام مسکن، معمولا زمانی است که بازپرداخت سود در بالاترین حد قرار دارد.
طبق آنچه که دارید و مطابق با درآمد واقعی‌تان خرج کنید، نه مطابق با درآمد خیالی‌تان. شاید فکر کنید درآمد بالایی دارید، اما اگر واقعا مقدار پولی که سر ماه به حساب‌تان واریز می‌شود این تصور را تأیید نکند، دارید خودتان را گول می‌زنید. اولین و مهم‌ترین اصل در خرج کردن پول این است: فقط پولی را که دارید خرج کنید، مگر اینکه شرایط اورژانسی و ضروری پیش آید؛ از خرج کردن پولی که انتظار به‌دست آوردنش را دارید خودداری کنید. بدین‌ترتیب از زیر بار قرض رفتن خلاص می‌شوید و آینده‌ی روشنی ازلحاظ مالی خواهید داشت.
۳. سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه انجام دهید
با گزینه‌های مختلف سرمایه‌گذاری آشنا شوید
وقتی کودکی و نوجوانی را به پایان می‌رسانیم و وارد دنیای بزرگسالان می‌شویم، تمام تصوراتی که نسبت‌به پول داشته‌ایم رنگ می‌بازد و با دنیای جدیدی مواجه خواهیم شد. در کودکی و نوجوانی تصورمان از درآمد فقط حقوق و دستمزد بود. حالا می‌بینیم که درآمد خانوار، از راه‌های متنوعی تأمین می‌شود، که فقط یکی از آنها حقوق و دستمزدی است که سر ماه به حساب‌مان واریز می‌شود. در این زمان است که می‌بینیم دنیای امور مالی و پول پیچیده‌تر از آن است که خیال می‌کردیم. ما می‌بینیم که واقعا گزینه‌هایی برای مبادله‌ی اقلام خیالی وجود دارد؛ همچنین با دنیای سهام‌های پیچیده و بازار بورس بیشتر آشنا می‌شویم. هرقدر که بیشتر با اسناد مالی و قابلیت‌های آن آشنا شویم، بهتر خواهیم توانست پول‌مان را سرمایه‌گذاری کنیم.
از هر برنامه‌ی اداره یا شرکت خود که مرتبط با بازنشستگی است، بهره‌مند شوید
در اداره‌ی خود بررسی کنید و ببینید آیا کارفرما صندوق مستمری برای کارمندان فراهم کرده است یا نه. کارکرد این صندوق‌ها باید طوری باشد که به‌طور خودکار، مقداری از حقوق ماهانه‌تان واردش شود تا بتوانید زمان بازنشستگی‌تان از آن استفاده کنید. این یکی از راه‌های عالی برای پس انداز پول است، زیرا قبل از اینکه حقوق به دست‌تان برسد، کس دیگری مقداری از آن را برای شما پسانداز کرده است. در این رابطه با واحد منابع انسانی شرکت خود صحبت کنید.
اگر می‌خواهید وارد بازار بورس شوید، بدانید بورس جای قمار نیست
خیلی از افراد سعی می‌کنند در بازار بورس وارد معامله روزانه شوند و هر روز بر روی سود و زیان‌های کوچک در سهام‌های تکی شرط‌بندی کنند. با اینکه خُبره‌ی این‌کار می‌تواند به‌خوبی از این روش پول دربیاورد، باید دانست که این روش ریسک خیلی بالایی دارد و بیشتر شبیه قمار است تا سرمایه‌گذاری. پس اگر به فکر سرمایه گذاری در بورس هستید و می‌خواهید سرمایه‌گذاری امنی داشته باشید، خوب است بدانید که فهرستی از صندوق های قابل معامله در بورس و صندوق های سرمایه گذاری مشترک وجود دارد که می‌توانید یک کارگزار بورس را انتخاب کنید تا از جانب شما به سرمایه‌گذاری بپردازد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای خرید سهام گزینه‌ی امنی هستند و ریسک کمتری دارند. در این صندوق‌ها چندین سبد سهام باهم جمع شده‌اند تا ریسک به حداقل برسد.
خود را بیمه کنید
عاقلان انتظار موارد غیرمترقبه را دارند و خود را به خوبی برای مواجهه با حوادث و اتفاقات ناخواسته آماده کرده‌اند. از میان بیمه هایی که می‌توانید آنها را در نظر داشته باشید می‌توان به این بیمه‌ها اشاره کرد:
بیمه عمر (اگر شما یا همسرتان به ناگاه فوت کردید)
بیمه‌ی سلامت (برای تأمین مخارج غیرمترقبه‌ی بیمارستانی و درمانی)
بیمه‌ی خانه (برای آسیب‌های وارده بر خانه)
بیمه‌ی سوانح و حوادث (برای پوشش خسارات ناشی از زلزله، سیل، آتش‌سوزی و دیگر بلایای طبیعی)
۴. حساب پسانداز خود را بسازید
تا جایی که می‌توانید درآمدهایتان را پسانداز کنید
پسانداز کردن را به اولویت زندگی خود تبدیل کنید. حتی اگر بودجه‌ی محدودی دارید، سعی کنید ۱۰ درصد از مجموع درآمدهای خود را پسانداز کنید. اگر سودی را که روی حساب پس‌اندازتان می‌آید هم درنظر بگیرید، مبلغ چشمگیری در پسانداز خود خواهید داشت. پس تا جایی که می‌توانید پسانداز کنید تا خود و خانواده‌تان آتیه‌ی درخشانی به‌لحاظ مالی داشته باشید.
تا جوان هستید پسانداز کنید
حتی اگر هنوز دانشجو هستید هم باید به فکر پسانداز باشید. اگر زودتر پسانداز کنید و بعد آن پسانداز را (مثلا در صندوق سرمایه‌گذاری مشترک) سرمایه‌گذاری کنید، خواهید دید که مبلغی که ابتدا مثل یک گلوله‌ی برفی بود، حالا به یک بهمن تبدیل شده است. آینده‌نگری همیشه به نفع‌تان است.
یک حساب اضطراری باز کنید
پسانداز یعنی درآمدی را که می‌توانید آن را خرج موارد بیهوده و غیرضروری کنید، کنار بگذارید. داشتن درآمد قابل خرج، یعنی اینکه زیر بار قرض و بدهی نرفته باشید. زیر بار قرض و بدهی نرفتن، یعنی آماده‌ی وضعیت‌های ناگهانی بودن. بنابراین، یک حساب اضطراری برای روز مبادا، واقعا می‌تواند در پسانداز کردن پول به شما کمک کند.
برای هزینه‌های سه تا شش ماه آینده پول کنار بگذارید
وقتی برای بازنشستگی شروع به پسانداز کردید، و در حساب اضطراری خود پول داشتید، برای هزینه‌های سه تا شش ماه هم پول کنار بگذارید. بار دیگر باید خاطرنشان کنیم که پسانداز یعنی خود را آماده‌ی وضعیت‌های نامعلوم و غیرمترقبه کردن. اگر شرکت شما به فکر تعدیل نیرو افتاد، چه؟ اگر از کار بیکار شدید، یا به بیماری سختی مبتلا شدید که کار کردن برای چند ماه برای‌تان ممکن نبود هزینه‌های زندگی‌تان را که باید پرداخت کند؟ برای همین باید برای تأمین هزینه‌های سه تا شش و یا حتی نُه ماه خود پول کنار بگذارید.
بدهی‌های خود را بازپرداخت کنید
خواه وام مسکن گرفته باشید، یا وام ازدواج، به‌محض اینکه پول دست‌تان آمد آنها را بازپرداخت کنید. اول از همه وامی را بازپرداخت کنید که بیشترین بهره را دارد. سپس به سراغ وام‌های دیگر بروید و آنها را بازپرداخت کنید تا در آخر همه‌ی بدهی‌های خود را صاف کرده باشید.
واریزی‌های صندوق بازنشستگی‌تان را افزایش دهید
اگر به سنین ۴۵ تا ۵۰ سال رسیده‌اید و تا‌به‌حال برای بازنشستگی خود پسانداز نکرده‌اید، وقت آن است که همین حالا این‌کار را انجام بدهید. در این سنین، اولویت شما باید پسانداز برای زمان بازنشستگی و ازکارافتادگی‌تان باشد. اگر نمی‌دانید از کجا باید شروع کنید، بهتر است با یک مشاور مالی خبره مشورت کنید و از راهنمایی‌های او در این زمینه کمک بگیرید. این مشاوران مالی به شما کمک می‌کنند تا پول خود را به بهترین شیوه سرمایه گذاری کنید. شاید با خود بگویید که برای این کار باید مبلغی هم به آنها پرداخت کرد! اما باید بدانید که از یک طرف در ازای دریافت کمک به آنها پول می‌پردازید و از طرف دیگر، آنها برای شما پول می‌سازند. پس ضرر نمی‌کنید.