توسعه فردی امری مهم است زیرا می‌تواند زندگی‌مان را از این رو به آن رو کند. بسیاری از آدم‌ها با تلاش برای کارکردن روی مهارت های توسعه فردی خود توانسته‌اند به دستاوردهای خیره‌کننده و جذابی در زندگی برسند. اما لازمه آن این است که تعریف و راه‌های توسعه فردی را بدانیم و بلد باشیم. در این مقاله، به شما می‌گوییم توسعه فردی چیست و چطور می‌توان در زندگی به آن رسید.
توسعه فردی چیست و چه معنایی دارد؟
توسعه فردی یعنی تلاش برای بدل‌شدن به نسخه‌ای بهتر از خود. مهارت‌های آن هم شامل مواردی می‌شوند که احساسات، رفتار و افکارمان را توسعه و رشد می‌دهند. برای رشد در توسعه فردی باید قدم‌های درستی برداریم؛ قدم‌هایی که با اطمینان، ما را به اهدافمان می‌رسانند.
هیچ‌کس نمی‌تواند دقیق بگوید بهترین مهارت های توسعه فردی چه مواردی‌اند. این موضوع تا حد زیادی وابسته به اهداف شخصی هرکس در زندگی است. منتها مهارت‌های فردی خاصی هم وجود دارند که برای زندگی در جهان پررقابت امروز، نیاز است که آنها را یاد بگیریم.
اجازه بدهید که فهرست‌وار از مهارت‌های توسعه فردی برایتان بگوییم و بعد راه رسیدن به آنها را شرح بدهیم.
مهارت‌های توسعه فردی کدام‌اند؟
شناخت نیازهای خود برای رشد و توسعه؛ یعنی باید بدانیم که روی چه چیزهایی برای بهترشدن خود کار کنیم.
همراهی و درک خود؛ یعنی باید نخستین حامی قوی و مهم خودمان باشیم.
توجه به پیشرفت و رشد مداوم؛ توقفی در راه بهترشدن وجود ندارد.
پایداری در مقابله با چالش‌ها و تاب‌آوری؛ همیشه باید در برابر طوفان مشکلات قوی باشیم.
تعیین ارزش‌های شخصی در زندگی؛ باید چهارچوب‌هایی داشته باشیم و در مسیر آنها به رشد فکر کنیم.
برنامه‌ریزی و نظم؛ در سایه اصول و قواعد می‌توان به اهداف مختلف رسید و خود را توسعه داد.
توجه به تغییر مسیر؛ گاهی لازم است که مسیر توسعه فردی را عوض کنیم و وارد زمینه تازه‌ای از تجربه‌ها برای بهترشدن شویم.
تلاش برای بهبود در ابعاد مختلف؛ چندبعدی‌بودن از مصادیق توسعه فردی است. باید جنبه‌های مختلف زندگی را دریابیم.
یادگیری چیزهای تازه؛ آموختن سن‌وسال ندارد. هروقت که چیز تازه‌ای می‌آموزیم، قدم تازه‌ای در مسیر توسعه خودمان برداشته‌ایم.
کشف افراد و چیزهای الهام‌بخش؛ انگیزه‌ای که افراد و چیزهای الهام‌بخش به ما می‌دهند، نیروی حرکت در راستای توسعه را فراهم می‌کند.
خودآگاهی و تلاش برای شناخت خود؛ باید بدانیم که هستیم، چه می‌خواهیم و چه می‌کنیم. خودشناسی راه بهترشدن است.
تقویت کنجکاوی و پرسشگری؛ پرسیدن راه پیشرفت است. نباید به‌سادگی قانع شویم و بدون تحلیل موقعیت‌ها و سؤالات مختلف از آنها عبور کنیم.
ورزش و توجه به زیبایی و سلامتی؛ بدن ما وسیله بهره‌مندی‌مان از نعمت‌های این دنیاست. پس باید به آن برسیم و از حس خوب زیبایی و سلامتی‌اش بهره ببریم.
توجه به سرگرمی و شادی؛ هیچ رشد و توسعه‌ای بدون نشاط ممکن نیست. پس باید برای توسعه خودمان تفریح را هم به زندگی‌مان راه بدهیم.
ایجاد عادت‌های تازه و جدید در خود؛ عادت‌های خوب باعث رشد و تعالی‌اند. عادت‌های بد هم که سد و مانع پیشرفت‌اند. تکلیف مشخص است: باید عادت‌های خوب را به زندگی راه بدهیم و بدها را خط بزنیم.
خروج از منطقه امن؛ برای توسعه فردی نیاز به خروج از منطقه امن زندگی است؛ یعنی جایی که چالش و تلاشی برای بهترشدن ندارد و بنابراین ترس و دلهره هم در آن نیست. اما این آرامش یعنی بی‌خبری. باید از این بی‌خبری خارج شویم.
تقویت نقاط قوت خود؛ برای توسعه خود باید مدام روی نقاط قوتمان کار کنیم و بهتر و بهتر شویم.
گذر از خطاها؛ ما انسانیم و خطا می‌کنیم. عبرت‌گرفتن و گذشتن از خطاها راهی برای بهتر شدن است. سرزنش و شماتت خود را کنار بگذاریم.
تقویت مهارت شنیدن؛ باید شنونده‌ای خوب باشیم تا یادگیری‌مان هم بهتر شود. گوش‌دادن و تلاش برای درک دیگران راهی عالی برای توسعه یادگیری و فهمیدن دیگران است.
داشتن رقبای لایق؛ غرض مقایسه نیست. وجود رقبای شایسته راهی برای ایجاد انگیزه و الهام در جهت رشد بیشتر است.
چطور می‌توان مهارت‌های فردی را توسعه داد؟
تمرکز بر مهارت‌هایی که باعث می‌شوند ابعاد مثبت شخصیتی‌مان جلوه کنند، با دیگران ارتباطات بهتری برقرار کنیم و زندگی‌مان را در ابعاد گوناگون رشد بدهیم در گروِ توسعه دانش و خودآگاهی است. در ادامه، از مسیر رسیدن به مهارت های توسعه فردی برایتان خواهیم گفت.
۱. ابتدا مشخص کنیم به کدام‌یک از مهارت های توسعه فردی نیاز داریم
از نخستین گام‌ها برای شروع برنامه توسعه فردی این است که بدانیم هدفمان چیست و می‌خواهیم با کارکردن روی خود به چه‌چیزی برسیم. برای توسعه‌دادن مهارت‌های فردی‌مان باید اهدافی را مشخص کنیم و راه رسیدن به آنها را دقیق و درست متصور شویم؛ مثلا مگر می‌شود آرزوی رسیدن به اندام و سبک زندگی سالم را داشت، اما برای حرکت در این مسیر و استفاده درست از منابع برنامه‌ای طراحی نکرد؟
۲. با خودمان راه بیاییم و خودمان تسکین دل خودمان باشیم
ریک وارن (Rick Warren)، نویسنده آمریکایی می‌گوید:
ما محصول گذشته‌هایمان هستیم؛ اما مجبور نیستیم زندانی گذشته‌ها بمانیم.
دنیای این روزهای ما پر از استرس است. استرس و اضطراب از عوامل مخرب روحیه و توان برای حرکت به‌سوی پیشرفت‌اند. اگر میزان حضور اینها در زندگی‌مان زیاد و زیادتر شود، میل به پیشرفت و رسیدن به مهارت های توسعه فردی هم در ما رنگ می‌بازد.
پس باید تلاش کنیم از راه‌های مناسب و آرامش‌بخش، زندگی‌مان را از اضطراب و استرس دور نگه داریم. یکی از کارهایی که باید انجام بدهیم کنار‌آمدن با خودمان است. چطور؟ روش‌ها و ترفندهای مناسب برای آرام‌کردن خود را بیاموزیم و بدانیم چگونه می‌توانیم خود را در موقعیت‌های سخت زندگی تسکین بدهیم؛ برای نمونه، روش‌های ریلکسیشن و مدیتیشن می‌توانند در روز ما را آرام کنند و استرس را از لحظه‌هایمان بیرون بیندازند.
۳. ذهنیت رشد و پیشرفت را در خود کشف و بیدار کنیم
ما آدم‌ها همیشه دلهره‌ها و ترس‌هایی از مواجهه با چالش‌های مختلف زندگی داریم. این ترس‌ها باعث می‌شوند دل را به دریا نزنیم و گاهی در منطقه امن و آرام فعلی‌مان بمانیم. این اصلا خوب نیست. چرا؟ چون موجب می‌شود پاهایمان برای حرکت در مسیرهای تازه سست باشد و میلی برای رسیدن به مهارت های توسعه فردی در ما شکل نگیرد.
برای رشد باید ذهنیت‌مان را نسبت به چالش‌های زندگی تغییر بدهیم. لازم است ذهنیت رشد و رسیدن به پیشرفت را در خود بارور کنیم. این دقیقا به چه معناست؟ یعنی به‌دنبال چالش‌ها و تجربه‌های جدید باشیم و بدانیم رشد در مسیر یادگیری چیزهای تازه به دست می‌آید. از یادگیری هم نهراسیم و به‌سمت آن پیش برویم.
۴. تاب‌آوری را در خود توسعه بدهیم
تاب‌آوری ویژگی بسیار مهمی است. در مسیر توسعه فردی باید طاقت و انعطاف‌پذیری را در خود گسترش بدهیم. زندگی پر از فرازونشیب‌هاست. عمرمان در جاده‌های پرپیچ‌وخمی می‌گذرد و باید این را به‌عنوان واقعیتی انکارناپذیر از دنیا قبول کنیم.
حال، اگر قرار باشد که تاب‌آوری‌مان را در مواجهه با سختی‌ها از دست بدهیم و بی‌طاقت شویم یا به‌اندازه کافی منعطف نباشیم و با پیچ جاده‌ها ما هم نپیچیم، امکان رشد و حرکت به‌سوی جلو هم از ما گرفته می‌شود. تقویت مثبت‌اندیشی، زیستن در لحظه و مدیریت احساسات کمکمان می‌کنند تاب‌آورتر شویم و پرطاقت در راه توسعه فردی و ساختن زندگی بهره‌ور تلاش کنیم.
توماس ادیسون (Thomas Edison)، مخترع معروف می‌گوید:
بیشترِ شکست‌خوردگان کسانی‌اند که در لحظۀ تسلیم‌شدن، نمی‌دانسته‌اند به نتیجه نهایی چقدر نزدیک شده‌اند.
۵. برای خود ارزش‌های شخصی داشته باشیم
این‌طور نیست که زندگی‌کردن بر اساس چهارچوب‌ها و ارزش‌های شخصی‌مان همیشه ساده باشد؛ اما اگر آنها را نادیده بگیریم یا اصلا ارزش و چهارچوبی برای خود نداشته باشیم، در نوسانات پرالتهاب زندگی گم می‌شویم. پس در راستای شکل‌دادن به مهارت های توسعه فردی باید حتما ارزش‌هایی مشخص برای خود داشته باشیم.
اگر ارزش‌های مشخص نداشته باشیم، معلوم نیست که به چه سمت‌وسویی روانه می‌شویم؛ اما ارزش‌ها دقیقا چه‌چیزهایی‌اند؟ مهربانی، پرتلاش‌بودن، خلاقیت یا داشتن روابط عمیق با دیگران از جمله ارزش‌هایی است که می‌توانند به مسیرمان در راستای توسعه فردی جهت بدهند. باید دید که چه‌چیزهایی برایمان مهم‌تر است و ما را بیشتر راضی و خشنود نگه می‌دارد.
۶. برای رسیدن به مهارت های توسعه فردی باید برنامه داشته باشیم
همان طور که در گام اول گفتیم، برای تقویت مهارت های توسعه فردی در خود به برنامه‌ریزی نیاز است. برنامه‌ریزی یعنی بدانیم که چطور، چگونه، چرا و چه‌موقع باید به‌سمت اهدافمان حرکت کنیم. برنامه‌ها برای توسعه فردی باید با در نظرگرفتن اهداف بلندمدت پیگیری شوند:
قرار است که چه مهارتی در زمینه توسعه فردی در ما ایجاد شود؟
چطور می‌توانیم مهارت‌های موردنظرمان را در خود تقویت کنیم؟
چرا باید چنین مهارت‌هایی در ما رشد کنند و تقویت شوند؟
چه زمانی برای توسعه مهارت‌ها باید دست‌به‌کار شویم؟
۷. تغییرات در مسیر توسعه فردی را زیر نظر بگیریم
برای اینکه ببینیم در حال رسیدن به اهدافمان برای توسعه فردی هستیم یا خیر، باید اوضاع را مدام پیگیری و رصد کنیم. لازم است مسیری را که طی می‌کنیم به‌دقت زیر نظر بگیریم و ببینیم روند رشدمان به چه ترتیب بوده است. پس همیشه در مسیر توسعه فردی باید کمی بایستیم، همه‌چیز را مرور کنیم و اگر نیاز بود، جاده‌مان را تغییر بدهیم. توجه به راه و خودآگاهی باعث می‌شود رشد بیشتری داشته باشیم.
۸. توسعه فردی را در زمینه‌های مختلف تجربه کنیم
هرقدر مهارت‌ها و توانمندی‌های بیشتری داشته باشیم، فرصت‌های رنگارنگ‌تری هم در زندگی‌مان پیدا می‌شود. بهتر است روی یادگیری مهارت‌های مختلف سرمایه‌گذاری کنیم. هرقدر خود را از ابعاد متنوع‌تر توسعه بدهیم، قوی‌تر و موفق‌تر خواهیم بود.
جورج الیوت (George Eliot)، نویسنده معروف انگلیسی می‌گوید:
هیچ‌وقت برای تبدیل‌شدن به کسی که می‌توانستیم باشیم دیر نیست.
۹. چیزهای تازه بیاموزیم
برای تلاش در راستای توسعه فردی باید چیزهای تازه یاد بگیریم. نمی‌شود دست روی دست بگذاریم و به دستاوردهای قدیمی‌مان اکتفا کنیم. حتی اگر دستاوردهای گذشته‌مان بسیار افتخارآفرین هم باشند، باز با پیش‌رفتن در مسیر زندگی به یادگیری چیزهای تازه نیاز داریم؛ مثلا یادگیری زبانی تازه، آشنایی با سبک درست رزومه‌نویسی، یادگرفتن نواختن ساز و هر مهارت تازه‌ای می‌تواند ما را با خودمان آشناتر و ما را به نسخه بهتری از خودمان تبدیل کند.
۱۰. در زندگی منبع الهام و انگیزه داشته باشیم
برای تقویت مهارت های توسعه فردی، جای منبع الهام در زندگی را هم باید خالی بگذاریم. این جای‌خالی باید با مرجع و منبعی پر شود که ما را پرشور و پرانگیزه کند. بعضی وقت‌ها حضور یک شخص در زندگی منبع الهاممان می‌شود و گاهی ترتیب‌دادن موقعیتی خاص؛ مثلا مرتب‌کردن اتاق کارمان ممکن است شور و انگیزه کافی برای کارکردن به ما بدهد. در هر حال، نیاز به یافتن منبع الهامی شورانگیز در مسیر توسعه فردی داریم. منبع الهام شما چیست؟
۱۱. برای رسیدن به خودآگاهی تلاش کنیم
رسیدن به خودآگاهی در زندگی مهم است؛ از مهم هم مهم‌تر. اگر کوچه‌‌پس‌کوچه‌های ذهن و رفتارمان را بشناسیم، به توسعه‌ای باورنکردنی در زندگی شخصی خواهیم رسید. این توسعه ما را در ابعاد مختلف زندگی موفق‌تر خواهد کرد. کسی که خودش را به‌خوبی می‌شناسد تصمیمات بهتری در زندگی خصوصی و شغلی‌اش می‌گیرد. این‌طور نیست؟
۱۲. کنجکاوی و جست‌وجوگری را در خود تقویت کنیم
یکی دیگر از مصادیق مهم توسعه فردی تقویت کنجکاوی و پرسشگری است. نباید بدون جست‌وجو و به‌سادگی در مسائل مختلفِ زندگی قانع شویم. وجود واژه «چرا» در فرهنگ واژگانمان ما را به کشف بهتر هر موضوع می‌رساند. کنجکاوی و پرسشگری را نباید فراموش کنیم، به‌هیچ‌وجه.
۱۳. ورزش کنیم و به ظاهرمان توجه داشته باشیم
ورزش‌کردن برای سلامتی اجباری است؛ اما مزایای دیگری هم دارد. زمانی‌که ورزش می‌کنیم، به خودمان و ظاهرمان توجه داریم و زیباتر می‌شویم. زیباترشدن و داشتن اندامی خوب ما را سرحال‌تر می‌کند و اعتماد‌به‌نفس را در ما می‌افزاید.
۱۴. وجود سرگرمی‌ها در زندگی را فراموش نکنیم
تفریح و سرگرمی بخش مهمی از زندگی‌مان هستند و می‌توانند از نظر علمی روی جسممان هم اثرات مثبت بگذارند. نباید از آنها غافل شویم. داشتن تفریح لازم است. شرکت در کلاس‌های متفرقه مانند شعرخوانی، سفال‌گری یا هرچیز دیگری که در دایره علایقمان قرار می‌گیرند. سرگرمی‌ها و تفریحات ما را انسانی چندبُعدی می‌کنند که زندگی را در جهات مختلف لمس و احساس می‌کند.
۱۵. عادت‌های مثبتی در خود به وجود بیاوریم
خودسازی و توسعه فردی به تلاش نیاز دارد، مثلا تقویت عادت‌های مثبت. عادت‌کردن به چیزهای تازه کمی زمان و تلاش می‌خواهد؛ اما بعد از اینکه در ما نهادینه شد، به فردی تازه بدل می‌شویم. تا می‌توانیم باید عادت‌های مثبت را وارد زندگی‌مان کنیم و عادت‌های منفی را کنار بگذاریم.
عادتی که در ضمیر و جانمان نهادینه شود، همیشه ماندگار و ماندنی خواهد بود. با دعوت‌کردن خود به چالش‌هایی با مدت‌زمان مشخص (مثلا ۳۰روزه)، می‌توانیم عادت‌های جدیدی را به زندگی‌مان راه بدهیم. در این زمینه تجربه‌ای داشته‌اید؟
۱۶. از منطقه امن خود خارج شویم
توسعه فردی یعنی تلاش برای بیدارکردن نقاط قوتی که در ما وجود دارند و ازبین‌بردن نقاط ضعف. برای ورود به چنین دنیایی، لازم است با ترس‌هایمان روبه‌رو شویم و خود را از منطقه امنی خارج کنیم که هیچ اتفاق خاصی در آن رخ نمی‌دهد. باید با ترس‌ها روبه‌رو شد و خود را به چالش کشید؛ برای نمونه، اگر خجالتی هستیم، تلاش برای قرارگرفتن در جمع از اقدامات مهم برای توسعه فردی‌مان در این زمینه خواهد بود. شما برای خروج از منطقه امنتان چه کرده‌اید؟
۱۷. نقاط قوت خود را قوی و قوی‌تر کنیم
در میان مهارت های توسعه فردی باید به رشد مداوم فکر کنیم؛ یعنی اگر در زمینه‌ای قوی هستیم، نیاز به قوی‌ترشدن را دست‌کم نگیریم. هرقدر روی نقاط قوتمان بیشتر کار کنیم، مسلط‌تر و موفق‌تر خواهیم شد.
۱۸. خطاهایمان را بپذیریم و از آنها عبور کنیم
برای تقویت مهارت های توسعه فردی باید اشتباهاتمان را بپذیریم، نباید از اشتباه‌کردن بترسیم. اشتباه‌کردن کار آدمی‌زاد است. همین اشتباه‌های رنگارنگ بوده‌اند که در طول تاریخ زندگی بشر روی کره خاکی به او در رشد و ساختن کمک کرده‌اند.
یکی از مصادیق توسعه فردی این است که به خود اجازه اشتباه‌کردن بدهیم. سرزنش‌کردن خودمان را کنار بگذاریم و با درس‌گرفتن از اشتباه‌هایمان به‌سمت جلو پیش برویم. از قدیم گفته‌اند که دیکته نانوشته غلط هم ندارد؛ پس اگر قرار است که رشد کنیم و خودمان را توسعه دهیم، نباید از اشتباه‌کردن بهراسیم.
۱۹. مهارت شنیدن را در خود تقویت کنیم
یکی از مهم‌ترین راه‌های تقویت ارتباطات شنیدن است. اگر بتوانیم در زندگی شنونده‌ای درجه‌یک باشیم، با آدم‌های مختلف ارتباطات مؤثرتری برقرار خواهیم کرد. شنیدن درست باعث می‌شود دیگران از مصاحبت با ما لذت ببرند و از سوی دیگر، هر موضوعی را درست و دقیق بشنویم و درک کنیم.
۲۰. رقبای لایقی برای خود انتخاب کنیم
برای شادمانه‌زیستن باید از مقایسه‌کردن بپرهیزیم؛ اما رقابت با مقایسه‌کردن کمی فرق دارد. وجود رقبایی لایق، که مدام در مسیر درستی از پیشرفت قرار دارند، به ما هم انگیزه و شوق حرکت می‌دهد. داشتن رقبایی ارزشمند در زندگی برای حرکت به‌سوی جلو مهم است و در میان مهارت‌های توسعه فردی جایگاه ارزشمندی دارد.