آموزش و تدریس یکی از مشاغل سخت و دشوار در دنیاست. معلم باید علاوه‌بر برخورداری از علم و سواد کافی و ارائه‌ی اطلاعات مفید به دانش‌آموزان، الهام‌بخش نیز باشد. هم چنین باید هم‌زمان، سخنران و رهبر خوبی باشد و فضایی سرگرم‌کننده را در کلاس درس ایجاد کند که برای دانش‌آموزان خسته‌کننده نباشد. در این مقاله قصد داریم چند مورد از نکات کاربردی زبان بدن در تدریس را بیان کنیم.
درواقع هدف از تدریسِ خوب، داشتن جذبه (presence) است، ولی جذبه چیست؟ اگر در زمان تدریس عصبی و نگران باشید، این احساس ناامنی در زبان بدن شما نیز نمایان می‌شود. معمولا در این حالت شانه‌های‌تان را خم می‌کنید، دست‌به‌سینه می‌ایستید یا دست خود را جلوِ دهان‌تان می‌گیرید. ولی این وضعیت نشان‌دهنده‌ی نبود اعتمادبه‌نفس است و احساس ناخوشایندی در دانش‌آموزان ایجاد می‌کند. جذبه یعنی مدیریت زبان بدن، به‌صورتی‌که به دانش‌آموزان نشان بدهید کلاس درس را در کنترل دارید. اما برای تدریس بهتر و مؤثرترِ مطالب درسی، کدام ترفندهای غیرکلامی را می‌توان به‌کار گرفت؟
۱. از دست‌های‌تان استفاده کنید
دست‌های شما شاخص اعتمادند، یعنی اگر دیگران دست‌های شما را نبینند، ممکن است به شما اعتماد نکنند. در زمان تدریس، همیشه باید دست‌های شما در معرض دید باشد. باید دست‌های‌تان را از جیب‌تان بیرون بیاورید و آنها را پشت خود یا زیر میز پنهان نکنید. در آموزش‌های آنلاین و در مقابل دوربین نیز حتما باید تمام بدن شما در کادر فیلم‌برداری قرار داشته باشد.
۲. از ژست قدرت (power posing) استفاده کنید
محققان در دانشکده‌ی بازرگانی هاروارد متوجه شده‌اند هرچه وضعیت بدنیِ گسترده‌تری داشته باشید (شانه‌های‌تان را عقب بگیرید، پاهای‌تان را محکم روی زمین بگذارید، سینه‌تان را صاف نگه دارید و سرتان را بالا بگیرید) احساس اعتمادبه‌نفس بیشتری خواهید داشت و دیگران نیز شما را فردی بااعتمادبه‌نفس به‌شمار می‌آورند. به این حالت که در آن به‌صورتی می‌ایستید که با بدن خود فضای بیشتری را اشغال می‌کنید، «ژست قدرت» گفته می‌شود. در زمان تدریس، دست‌های‌تان آزاد باشد و دست‌به‌سینه نایستید، شانه‌های‌تان را عقب ببرید و سرتان را بالا بگیرید. این وضعیت به شما کمک می‌کند فضای بیشتری اشغال کنید و بر مطالبی که می‌گویید، تسلط داشته باشید.
در پژوهش جالب دیگری در دانشکده‌ی بازرگانی هاروارد، از داوطلبان خواسته شد مصاحبه‌هایی ساختگی انجام دهند. محققان از شرکت‌کنندگان خواستند پیش از واردشدن به اتاق، ژست قدرت بگیرند. کسانی که ژست قدرت داشتند، افرادی با اعتمادبه‌نفس بیشتر، باهوش‌تر و ماهرتر ارزیابی شدند. مهم‌تر از همه اینکه این داوطلبان احساس قدرت بیشتری داشتند. بنابراین بهتر است پیش از فیلم‌برداریِ دوره‌ی آموزشی در آموزش‌های آنلاین یا واردشدن به کلاس درس، کمی ژست قدرت بگیرید.
۳. از ابزارهای غیرکلامی استفاده کنید
به‌طور معمول، میزان به‌خاطرسپاری و یادگیری مطالبِ زبانی و کلامی بسیار اندک است. بنابراین باید با استفاده از توضیحات غیرکلامی و کلامی، کاری کنید که مغز دانش‌آموزان بتواند مطالب بیشتری در خود بگنجاند. به همین منظور، برای توضیح‌دادن مفاهیم از دست‌های‌تان، تُن صدای‌تان یا بدن‌تان کمک بگیرید.
۴. بیانگری (Expressiveness) داشته باشید
پروفسور استفان سِسی (Stephen Ceci) در پژوهش هوشمندانه‌ای بررسی کرد که زبان بدن تا چه حد به بهبود ارزیابی‌های دانشجویان از کتاب درسی کمک می‌کند. او مطالب آموزشی خود را نوشت تا محتوای زبانیِ استفاده‌شده در این بررسی دقیقا یکسان باشد. او در یکی از کلاس‌ها از زبان بدن معمول خود استفاده کرد و در کلاس دیگر، چند ترفند غیرکلامی، ازجمله بیانگری غیرزبانی را به‌کار گرفت، به این معنی که در زمان تدریس، تُن صدای خود را تغییر می‌داد، برای تأکید بر نکات مهم از انواع گوناگونی از حرکات صورت استفاده می‌کرد و در حین تدریس دست‌های خود را حرکت می‌داد. در کلاسی که در آن از بیانگری غیرکلامی استفاده شده بود، دانشجویان در ارزیابی‌های خود درمورد هر یک از حوزه‌ها ازجمله کیفیت کتاب درسی، امتیازهای بالاتری داده بودند. این مسئله نشان می‌دهد بیانگری غیرکلامی موجب جذب‌شدن دانشجویان و دانش‌آموزان می‌شود و به آنها کمک می‌کند مطالب آموزشی را به‌شکل مطلوب‌تری به‌خاطر بسپارند.
۵. در زمان ورود، به دانش‌آموزان خوشامد بگویید
مقابل درِ کلاس بایستید و به دانش‌آموزان خوشامد بگویید. تقریبا باید در درگاه قرار بگیرید تا دانش‌آموزان نتوانند یکباره به کلاس وارد شوند و مجبور شوند سرعت خود را کاهش دهند و یک‌به‌یک داخل کلاس بیایند. این کار، آنها را آرام می‌کند. اگر دانش‌آموزان قبلا وارد کلاس شده‌اند، با اعتمادبه‌نفس و با گام‌های بلند وارد کلاس شوید و با صدایی بلند، واضح و سرزنده به آنها سلام بگویید. هرگز نباید آشفته و بی‌نظم به‌نظر برسید. همچنین سریع گام برندارید، این کار موجب می‌شود آسیب‌پذیر به‌نظر برسید.
۶. از تمام فضای کلاس استفاده کنید
ایستادنِ تمام‌مدت پشت میز، میان شما و دانش‌آموزان مانع ایجاد می‌کند. بنابراین در زمان صحبت‌کردن در کلاس، راه بروید و در زمان توضیح‌دادنِ مفاهیم، از قسمت‌های مختلف کلاس درس استفاده کنید. به‌علاوه، این کار موجب می‌شود دانش‌آموزان بازیگوشی نکنند و به درس توجه داشته باشند. گاهی نیز در زمان توضیح‌دادن درس، در کنار فردی بایستید که به درس گوش نمی‌دهد و موجب به‌هم‌زدن نظم کلاس می‌شود؛ با این کار او متوجه می‌شود که شما دقیقا مشغول چه کاری هستید و معمولا از به‌هم‌زدن نظم کلاس دست برمی‌دارد.
۷. از چهره‌ی خود استفاده کنید
می‌توانید از حالت‌های چهره‌ی خود برای انتقال معانی فراوانی استفاده کنید. برای مثال، برای دریافت پاسخ‌های دانش‌آموزان، مشتاقانه به آنها نگاه کنید، وقتی دانش‌آموزی مردد به‌نظر می‌رسد، با لبخندِ خود به او اطمینان بدهید یا وقتی می‌خواهید دانش‌آموزان را تشویق کنید که درمورد پرسشی فکر کنند، ژستی متفکرانه بگیرید، مثلا دست خود را به چانه‌تان بگیرید. همچنین سعی کنید در زمان تدریس با تمام دانش‌آموزان تماس چشمی داشته باشید و این پیام را به آنها منتقل کنید که شما متوجهید آنها در حال انجام چه کار خوب یا بدی هستند.
۸. در مواجهه با رفتارهای نامناسب دانش‌آموزان، برخورد درستی داشته باشید
در زمان روبه‌رو شدن با رفتارهای نامناسب، از نظر فیزیکی در سطح آنها پایین بیایید (هم‌قد آنها شوید) و با آرامش درمورد پیامدهای بالقوه‌ی این رفتارها با آنها صحبت کنید. تأثیر این کار بسیار بیشتر از توبیخ‌کردن آنها در مقابل هم‌کلاسی‌های‌شان است. اگر رفتار ناشایست آنها جدی است، بیرون کلاس یا پس از پایان کلاس با آنها صحبت کنید. با این کار، آنها پیش چشم همسالان خود سرزنش نمی‌شوند و این همان چیزی است که از شما می‌خواهند.
در زمان صحبت‌کردن درمورد رفتارهای نامناسب، حالتی باز و گشاده داشته باشید، مثلا مستقیما در مقابل دانش‌آموز یا بالای سر او نایستید، زیرا این حالت، بسیار تهاجمی و ستیزه‌جویانه است. به فضای شخصی آنها تجاوز نکنید یا روی سر آنها خم نشوید. دست‌به‌سینه نایستید یا با انگشت به آنها اشاره نکنید، زیرا این حالت‌ها موجب می‌شود دانش‌آموزان در برابر شما احساس راحتی نداشته باشند و نگران و مضطرب شوند.
۹. از فریادکشیدن و صدازدن نام دانش‌آموزان پرهیز کنید
وقتی حس می‌کنید کلاس درس از کنترل شما خارج شده است، کافی است آرام بنشینید و بدون اینکه چیزی بگویید، دانش‌آموزان را نگاه کنید. با این روش، کلاس درس آرام و ساکت می‌شود و با حفظ آرامش خود، جذبه‌ی لازم در کلاس درس را به‌دست می‌آورید. در این حالت باید درس را متوقف کنید و منتظر بمانید تا دانش‌آموزان آرام شوند. استفاده از این روش، در مقایسه با فریاد کشیدن، به انرژی بسیار کمتری نیاز دارد. اگر این اتفاق زیاد رخ می‌دهد، زمان تلف‌شده را به پایان زمان کلاس درس اضافه کنید. بنابراین کلید حل مشکل در این مواقع، آرام و خون‌سرد به‌نظررسیدن است.
برگرفته از: scienceofpeople theguardian