آیا تا به حال سعی کرده‌اید مواردی را که در لیستی فهرست شده‌اند، حفظ کنید؟ اگر دقت کرده باشید، در این هنگام به‌خاطرسپردن اولین موارد موجود در لیست آسان‌تر است و مواردی که در وسط و انتهای آن قرار دارند کمی مبهم هستند. دلیل این اتفاق چیست؟ در ادامه با ما همراه باشید تا محدودیت های حافظه و ذهن را با هم بررسی کنیم.
اثر تقدم چیست؟
اثر تقدم یعنی تمایل به یادآوری بهتر اطلاعات ابتدای فهرست نسبت به اطلاعات وسط یا انتهای فهرست. اعتقاد بر این است که اثر تقدم با تمرین و سیستم‌های ذخیره‌سازی حافظه مرتبط است.
اثر تقدم در مقایسه با اثر تأخر
اثر تأخر به تمایل افراد برای یادآوری آسان‌تر مواردی که در آخر فهرست قرار دارند، اشاره دارد. در اثر تأخر به این دلیل آخرین مورد لیست به یادمان می‌آید که جدیدترین چیزی است که خوانده‌ایم و در حافظه کوتاه‌مدت ما ذخیره شده است. وقتی اثر تقدم و تأخر را کنار هم در نظر بگیرید، یک منحنی Uشکل می‌بینید که به‌عنوان منحنی موقعیت ترتیبی نیز شناخته می‌شود.
چرا اثر تقدم ایجاد می‌شود؟
۱. تمرین
دلیل اصلی اثر تقدم احتمالا این واقعیت است که افراد تمایل دارند برای به‌خاطرسپردن مطالب، آنها را بارها تمرین و تکرار کنند. به‌عبارتی چون موارد ابتدایی لیست بیشتر از موارد وسط و انتها تمرین می‌شوند، بعدا هم فرد آنها را بهتر به یاد می‌آورد. این مورد با شواهدی تأیید می‌شود که نشان می‌دهد وقتی شرکت‌کنندگان در مطالعه تمرین نکنند یا زمان کافی برای تمرین نداشته باشند، اثر تقدم ناپدید می‌شود.
۲. محدوده توجه
دلیل دوم اثر تقدم مربوط به دامنه توجه است. معمولا افراد به موارد ابتدایی و انتهایی لیست بیشتر از موارد دیگر توجه می‌کنند، بنابراین احتمال بیشتری وجود دارد که آنها را به خاطر بسپارند. به آخرین مکالمه‌ای که داشته‌اید، پاراگرافی که خوانده‌اید، فیلمی که تماشا کرده‌اید یا پادکستی که گوش داده‌اید، فکر کنید. احتمالا چیزی که به یاد می‌آورید اطلاعات ابتدایی و انتهایی این فعالیت‌ها هستند.
۳. محدودیت‌های حافظه
علت آخر اثر تقدم به محدودیت‌های حافظه برمی‌گردد. فرد ممکن است بتواند چند مورد اول را در حافظه بلندمدتش ذخیره کند و موارد ابتدایی هم در حافظه کوتاه‌‌مدتش بمانند، اما مواردی که در وسط قرار دارند، هرگز ذخیره نمی‌شوند.
عوامل تأثیرگذار بر اثر تقدم
بر اساس نتایج تحقیقات موجود، اثر تقدم تحتتأثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد. مهم‌‌ترین عوامل عبارت‌اند از:
زمان ارائه: هرچه زمان بین ارائه موارد لیست طولانی‌تر باشد، تأثیر بیشتری بر اثر تقدم دارد. دلیل این تأثیر این است که افراد وقت بیشتری برای تمرین دارند.
زمان یادآوری: وقتی زمان یادآوری موارد به تأخیر بیفتد، تأثیر منفی بر این پدیده خواهد داشت و آن را کاهش خواهد داد.
تأثیرات اثر تقدم
ممکن است این سؤال برایتان پیش بیاید که «اثر تقدم چه تأثیری بر روی زندگی‌مان دارد؟» درک تأثیری که ممکن است این پدیده بر تصمیمات‌تان داشته باشد، به شما کمک کند تا در مورد طیف وسیعی از مسائل قضاوت بهتری داشته باشید.
۱. تصمیم‌گیری برای انتخاب‌های پیچیده
نحوه دریافت اطلاعات یک عامل حیاتی در طول فرایندهای تصمیم‌گیری سخت و پیچیده است. کارشناسان بازاریابی از این سوگیری شناختی آگاه هستند و از آن به‌نفع خود استفاده می‌کنند. آنها می‌خواهند اولین و آخرین برداشت شما از محصولی خاص، برداشتی مثبت باشد. به همین دلیل است که برای محصولی که هنوز در دسترس نیست تبلیغات می‌کنند. همچنین ممکن است شرکت‌هایی را ببینید که کارهای اضافی مانند بسته‌بندی ویژه را برای محصول تدارک می‌بینند. هدف آنها از این کار تأثیرگذاشتن روی مشتری با اثر تقدم است.
آگاهی از اثر تقدم هنگام خرید محصولات می‌تواند به شما کمک کند تا براساس برداشت اولیه تصمیمات عجولانه نگیرید. بهتر است در مورد محصولات تحقیق کنید و گزینه‌ها را بر اساس واقعیت ارزیابی کنید. این باعث می‌شود طعمه استراتژی‌های تبلیغاتی و بازاریابی نشوید و بهترین‌ها را بر اساس شرایط‌تان انتخاب کنید.
۲. اثر لنگر انداختن (Anchoring Effect)
اثر تقدم تأثیر مهمی بر نوعی سوگیری شناختی به نام اثر لنگر انداختن دارد. این سوگیری شناختی به تکیه بیش از حد بر اولین اطلاعات دریافتی و نادیده گرفتن اطلاعات بعدی اشاره دارد. اثر لنگر انداختن می‌تواند بر تصمیم‌‌گیری‌های شما تأثیرات بسیار زیادی بگذارد.
تحقیقات نشان داده این سوگیری شناختی می‌تواند بر نحوه تشخیص و درمان دقیق بیماری‌ها توسط پزشکان نیز تأثیر داشته باشد. ارزیابی اولیه که پزشک در مورد سلامت یا بیماری فرد انجام می‌دهد برایش تصوری ایجاد می‌کند که بر ارزیابی‌های آینده او تأثیر می‌گذارد.
۳. ایجاد تأثیری ماندگار
اگر می‌خواهید موضوع مهمی را مطرح کنید یا کسی را در مورد چیزی متقاعد کنید، پیام‌تان را در موقعیت‌های مختلف چندین بار تکرار کنید. اکنون که از تأثیرات اثر تقدم آگاه هستید، لازم است از این دانش در جهت درست استفاده کنید.
۴. یادگیری و مطالعه
اگر دانش‌آموز یا دانشجو هستید، می‌توانید از این اطلاعات در تکنیک‌های یادگیری نیز استفاده کنید. از تمایل‌تان برای به‌خاطرسپردن ابتدا و انتهای آنچه مطالعه می‌کنید آگاه شوید و موقعیت‌تان را طوری تغییر دهید تا در نهایت بتوانید همه‌چیز را در حافظه بلندمدت‌تان ذخیره کنید. سعی کنید در ابتدای جلسات مطالعه، بر روی مفاهیم بسیار دشوار تمرکز کنید و هر جلسه را با مرور سریع دیگر همان اطلاعات به پایان برسانید.
روش اجتناب از اثر تقدم
هنگامی که سعی می‌کنیم تصمیمی بگیریم یا چیزی را انتخاب کنیم، اثر تقدم به فرایندهای شناختی ما نفوذ می‌کند. موارد زیر می‌توانند در اجتناب از اثر تقدم مفید باشند و باعث شوند تا تحتتأثیر آن قرار نگیرید:
۱. جمع‌آوری اطلاعات درست
اثر تقدم تأثیرگذار است؛ زیرا عمل بر اساس آن به نوعی غریزی است. با گذشت زمان می‌توانید بر این سوگیری غلبه کنید به‌شرطی که قبل از هر تصمیم‌گیری، تمام جوانب آن را بسنجید و بتوانید بر اساس بهترین اطلاعات موجود تصمیم بگیرید.
۲. توجه به زندگی روزمره
اکنون که می‌دانید اثر تقدم چیست، وقت بگذارید تا مطمئن شوید در تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌های روزمره زندگی درست عمل می‌کنید. وقتی خواندن مقاله‌ای را به پایان می‌رسانید، ببینید چه چیزهایی را به خاطر می‌آورید. بدون تمرکز بر اطلاعاتی که در ابتدای مقاله دریافت کردید، همه چیزهایی را که یاد گرفتید، مرور کنید. با انجام این عادات می‌توانید از این پدیده بیشتر آگاه شوید و تا حد امکان از آن اجتناب کنید.