امروزه محیط های کاری بیش از هر زمان دیگری چند فرهنگی اند و افراد با پیش‌زمینه های فرهنگی متفاوت با هم همکار می شوند. هرچند این چندفرهنگی‌بودن می‌تواند فرصت‌های زیادی برایمان ایجاد کند، می‌تواند تا حدی هم چالش‌برانگیز باشد و همین مسئله اهمیت داشتن هوش فرهنگی را مشخص می‌کند.
هوش فرهنگی ضریب فرهنگی (CQ) نیز نامیده می‌شود. فردی که هوش فرهنگی بالایی داشته باشد می‌تواند به‌خوبی با افرادی از فرهنگ‌های متفاوت کار کند و در مقایسه با سایر افراد، کمتر دچار مشکلات کاری شود. در این مقاله درباره مؤلفه‌ها، مزایا و روش تقویت هوش فرهنگی صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
هوش فرهنگی یعنی چه؟
هوش فرهنگی یعنی مهارت برقراری ارتباط و کار مؤثر در موقعیت‌های متنوع فرهنگی.
در سال ۲۰۰۳، پروفسور کریستوفر ارلی و سون آنگ مفهوم هوش فرهنگی را در کتابی به همین نام مطرح و آن را «توانایی سازگاری با محیط‌های فرهنگی جدید» تعریف کردند.
افرادی که هوش فرهنگی بالایی دارند در شناخت هر نوع فرهنگی متخصص نیستند، بلکه مهارت‌هایی دارند که باعث می‌شود با اعتمادبه‌نفس وارد محیط‌های جدید شوند و بر اساس مشاهدات خود قضاوتی آگاهانه داشته باشند. افراد با هوش فرهنگی بالا رفتارهای ناآشنا یا مبهم را به‌خوبی درک می‌کنند. آنها می‌دانند تأثیرات فرهنگی پیچیده و به هم مرتبط هستند و معتقدند در کنار اهمیت هر فرهنگ خاص، عواملی مانند موقعیت شغلی و شخصیت فرد نیز می‌توانند اثر بسزایی بر رفتارش داشته باشند.
مثلا فرض کنید با دلال بورس و اوراق بهادار ایتالیا جلسه‌ای دارید. به‌نظرتان رفتار این شخص ناشی از ایتالیایی‌بودنش است یا اینکه دلال بورس است؟ رفتار این فرد تا چه حد به سن یا شخصیت درون‌گرایش بستگی دارد؟ احتمالا رفتار او ترکیبی از همه این عناصر است.
مؤلفه‌های هوش فرهنگی
مقاله‌ای تأثیرگذار در هاروارد بیزینس ریویو ۳ مؤلفه اصلی هوش فرهنگی را معرفی و آنها را به سر (دانش و درک)، بدن (اعمال) و قلب (اعتمادبه‌نفس و تعهد) تشبیه کرده است.
۱. دانش و درک
این مؤلفه یعنی درک نیاز به هوش فرهنگی. رسیدن به این درک تا حدی با مشاهده و تحقیق به دست می‌آید، اما در کنارش به استراتژی‌هایی برای جمع‌‌آوری اطلاعات جدید و توانایی استفاده از این اطلاعات برای شناخت فرهنگ‌ها هم نیاز دارید.
۲. اعمال
این مؤلفه به‌معنی تبدیل اطلاعات فرهنگی به اقدامات و معمولا واضح‌ترین روش نشان‌دادن هوش فرهنگی شما به دیگران است. به عبارتی این مؤلفه هوش فرهنگی شما را در قالب حرکات، زبان بدن و وظایفتان نشان می‌دهد.
۳. اعتمادبه‌نفس و تعهد
برای داشتن هوش فرهنگی بالا باید:
به خودتان مطمئن باشید؛
از اشتباه‌کردن نترسید؛
به‌قدر کافی اعتمادبه‌نفس داشته باشید که در موقعیت‌های فرهنگی جدید همچنان به‌خوبی کارتان را ادامه دهید.
مزایای هوش فرهنگی
۱. باعث می‌شود با افراد متفاوت با خودتان به‌خوبی کار کنید
چه در خارج از کشور کار کنید و چه از خانه و به‌صورت دورکاری رهبری گروهی چندفرهنگی را بر عهده داشته باشید، هوش فرهنگی بالا می‌تواند از پیش‌آمدن مسائل ناراحت‌کننده و خجالت‌آور پیشگیری کند. چنین مسائلی ممکن است پروژه یا معامله را دچار مشکلاتی کنند.
۲. به شما بینشی درباره فرهنگ سازمان می‌دهد
هرچه بیشتر ارزش‌ها و انتظارات افراد را درک کنید، بهتر می‌توانید با قوانین فرهنگی آنها هماهنگ شوید. تحقیقات نشان می‌دهند افراد حرفه‌ای با هوش فرهنگی بالا در انجام وظایف بین‌المللی موفق‌ترند، زیرا راحت‌تر با زندگی و کار در شرایط فرهنگی جدید سازگار می‌شوند.
۳. می‌تواند به عنصر اصلی سبک رهبری شما تبدیل شود
هوش فرهنگی بالا شامل مهارت‌های قابل‌انتقال زیادی می‌شود، مانند خوداندیشی، ذهن باز و توانایی پیش‌بینی مشکلات. تحقیقات نشان داده‌اند سازمان‌هایی که موانع فرهنگی را از بین می‌برند و پذیرش متقابل را ترویج می‌دهند، بهتر از سازمان‌هایی عمل می‌کنند که از این مسئله غافل‌اند.
۴. به کسب‌وکار شما مزیت رقابتی می‌افزاید
داشتن هوش فرهنگی تغییری مثبت برای کسب‌وکار محسوب می‌شود، زیرا به‌معنی دسترسی بیشتر به منابع، اطلاعات و استعدادهاست. رهبری که هوش فرهنگی بالایی دارد، می‌تواند تفاوت‌هایی را درک کند که ممکن است باعث ناهماهنگی یا درگیری شوند و آنها را مهار کند.
تقویت هوش فرهنگی
دکتر دیوید لیورمور در سال ۲۰۱۱ در کتابش با عنوان «تفاوت هوش فرهنگی» ۴ جنبه عملی برای این نوع هوش مطرح می‌کند:
محرک CQ؛
دانش CQ؛
استراتژی CQ؛
اقدام CQ.
به‌گفته دکتر لیورمور، باید هر ۴ جنبه را توسعه دهیم تا هوش فرهنگی‌مان را تقویت کنیم.
۱. محرک CQ
محرک CQ انگیزه‌ای برای یادگیری فرهنگی متفاوت است. وقتی تلاش می‌کنید درباره فرهنگی جدید اطلاعات کسب کنید، فرصت‌های جدیدی پیش رویتان قرار می‌گیرد و به‌جای اینکه برخورد با این فرهنگ برایتان دشوار به نظر برسد، تفاوت‌های فرهنگی جالب و هیجان‌انگیز جلوه می‌کنند.
برای تقویت این محرک می‌توانید:
با افرادی از جوامع و گروه‌های اجتماعی مختلف ارتباط برقرار کنید؛
زبانی خارجی بیاموزید و مهارت‌های ارتباطی بین‌فرهنگی‌تان را بهبود بخشید؛
داوطلب پروژه‌هایی شوید که شما را با تیم‌ها، سازمان‌ها یا گروه‌هایی با فرهنگ‌های مختلف مرتبط می‌کنند.
۲. دانش CQ
دانش فرهنگی لزوما به‌معنی دانستن تمام جزئیات یک فرهنگ نیست، بلکه درک این است که چگونه آن فرهنگ رفتارها، ارزش‌ها و باورهای افراد را شکل می‌دهد. وقتی این را بفهمید، قوانین رفتار فردی بسیار معنادارتر می‌شوند. نحوه تعامل افرادی با فرهنگ‌های مختلف را مشاهده و به زبان بدنشان توجه کنید.
۳. استراتژی CQ
اگر عادت کنید به تفاوت‌های فرهنگی و تأثیر آنها فکر کنید، این روند کم‌کم غریزی و وارد برنامه‌ریزی‌هایتان می‌شود. ۳ روش برای ایجاد این عادت وجود دارد:
بررسی کنید چرا اتفاقات در فرهنگ‌های مختلف به‌روش‌های مختلف رخ می‌دهند.
حواستان به رسانه‌ها و سرگرمی‌های محلی باشد، زیرا بینش‌های جدیدی درباره چگونگی تأثیر فرهنگ بر رفتار افراد ایجاد می‌کنند.
تمام مشاهدات فرهنگی خود را یادداشت کنید. این یادداشت‌ها به شما کمک می‌کنند هوش فرهنگی‌تان را در درازمدت بهبود دهید.
۴. اقدام CQ
آخرین عنصر CQ به نحوه رفتار و واکنش شما مربوط می‌شود، به‌ویژه زمانی که همه‌چیز طبق برنامه پیش نمی‌رود. گاهی ممکن است مشکلات یا سوء‌تفاهم‌هایی پیش بیایند و لازم است که بتوانید احساسات‌تان را کنترل کنید.
اگر دلیل حرف‌ها یا رفتار کسی را نمی‌فهمید، از سؤال‌پرسیدن نترسید. اگر این کار را محترمانه انجام دهید، از علاقه‌ای که به فرهنگشان نشان می‌دهید خوششان هم می‌آید و تمایل شما را برای انجام کار درست تشخیص می‌دهند.
همچنین بسیار مهم است که به زبان بدنتان توجه کنید و علائمی را بروز ندهید که با حرف‌هایتان در تضاد باشند. اگر به‌رغم تمام تلاش‌هایتان فکر می‌کنید حرف اشتباهی زده‌اید یا کار اشتباهی انجام داده‌اید، از عذرخواهی‌کردن نترسید. از اشتباهتان درس بگیرید و روش درست را برای دفعه بعد به خاطر بسپارید!
هوش فرهنگی و هوش هیجانی
هوش فرهنگی با هوش هیجانی (EQ) مرتبط است، اما یک قدم فراتر از آن است. افرادی که EQ بالایی دارند احساسات، خواسته‌ها و نیازهای افراد را درک می‌کنند و می‌دانند چگونه احساسات و رفتارشان بر دیگران تأثیر می‌گذارد، اما اگر بخواهند عوامل فرهنگی موجود را درک کنند و رفتار خود را بر این اساس تطبیق دهند، به مهارت‌های بیشتری نیاز دارند.
توسعه CQ به شما این امکان را می‌دهد که با ارزش‌ها، باورها و نگرش‌های افرادی با فرهنگ‌های مختلف هماهنگ شوید و با همدلی آگاهانه واکنش نشان دهید.