امروزه کودکان زمان زیادی را در فضای مجازی می‌گذرانند و مانند بزرگ‌ترهایشان از اینترنت برای برقراری ارتباط با دوستانشان، یادگیری و سرگرمی استفاده می‌کنند. فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به کودکان و نوجوانان این فرصت را می‌دهد که ابراز وجود کنند و برای خودشان هویت داشته باشند. اما همانطور که این فضا فرصت‌هایی را برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند، حفاظت و ایمنی آنها از این فضا نیز مهم است.
حریم خصوصی کودکان در فضای مجازی یعنی چه؟
حریم خصوصی در فضای آنلاین یا حریم خصوصی دیجیتال یعنی اطلاعات و داده‌های شخصی و مالی افراد و هرآنچه در اینترنت می‌بینند و جست‌وجو می‌کنند خصوصی باقی بماند و هیچ‌کس بی‌اجازه به آنها دسترسی نداشته باشد. این مسئله هم به بزرگ‌سالان مربوط می‌شود و هم به کودکان. همگی باید به میزان اطلاعاتی که در فضای آنلاین و شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذاریم آگاه باشیم، اما حریم خصوصی کودکان در این فضا اهمیت بیشتری دارد.
دلایل اهمیت محافظت از حریم خصوصی کودکان در فضای مجازی
طبق آخرین گزارش شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، حمایت از حریم خصوصی کودکان در فضای مجازی به معنی اقدام در راستای منافع آنها و جدی‌گرفتن نظراتشان درباره این مسئله است. حمایت از حریم خصوصی کودکان در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به ۳ دلیل اهمیت دارد که در ادامه، هرکدام را توضیح داده‌ایم.
۱. کودکان عصر دیجیتال باید سواد دیجیتال داشته باشند
کودکان امروزی اولین نسلی هستند که در عصر دیجیتال متولد شده‌اند، بنابراین باید طوری تربیت شوند که به مسائل مهم فضای مجازی و سواد رسانه‌ای آگاه باشند. در فضای مجازی هم مثل دنیای واقعی برای کودکان خطراتی وجود دارد که نباید از آنها غافل شد.
بر اساس گزارشی که شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژانویه ۲۰۲۱ منتشر کرد، استفاده کودکان از شبکه‌های اجتماعی در سنین ۹ تا ۱۲ سال ۲ برابر می‌شود و در این سنین حدود ۴۰درصد از کودکان در چندین شبکه اجتماعی عضو هستند. طبق این آمار، تماس‌های آنلاین نوجوانان در دوران دبیرستان به‌طور میانگین ۲ برابر می‌شود.
طبق این گزارش، روزبه‌روز به تعداد کودکانی که هویت دیجیتالی‌شان قبل از تولد ساخته می‌شود، افزوده می‌شود. امروزه بسیاری از والدین دوست دارند تصاویر سونوگرافی بچه‌هایشان قبل از تولد را هم در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند. حدود ۸۰درصد از کودکانی که در کشورهای پیشرفته زندگی می‌کنند تا قبل از ۲سالگی ردپای دیجیتالی دارند.
۲. افزایش حضور کودکان در فضای مجازی با شیوع کرونا
بر اساس گزارش شورای حقوق بشر سازمان ملل، همه‌گیری کرونا باعث شده است که کودکان بیشتر از قبل در شبکه‌های اجتماعی حضور پیدا کنند. مثلا فعالیت روزانه حساب‌های کاربری کودکان در فیس‌بوک از ماه مارس تا سپتامبر سال ۲۰۲۰، ۳۵۰درصد افزایش یافته است.
تعطیلی مدارس در این دوران باعث شده است که حدود ۹۰درصد دانش‌آموزان سراسر جهان به یادگیری آنلاین روی بیاورند. دانلود برنامه‌های آموزشی در اواخر سال ۲۰۱۹ حدود ۹۰درصد بیشتر شده است.
۳. کودکان در فضای آنلاین آسیب‌پذیرترند
یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به کودکان، ذخیره‌سازی و دیجیتالی‌کردن داده‌های آموزشی‌شان است. مهم‌ترین داده‌های آموزشی کودکان عبارت‌اند از:
ویژگی‌های فکری؛
مسیر یادگیری؛
امتیازها و نمرات؛
زمان‌های پاسخگویی به سؤالات و امتحانات؛
صفحات اینترنتی و ویدئوهای آموزشی که کودکان دیده‌اند.
با اینکه فضای آنلاین فواید بی‌شماری برای کودکان دارد، خطراتی مثل قلدری سایبری یا جمع‌آوری اطلاعات شخصی کودکان هم وجود دارند. علاوه بر این، ممکن است شرکت‌های تبلیغاتی از کودکان به‌عنوان مخاطبانی که نمی‌توانند تبلیغات و محتوا را از هم تشخیص بدهند سوءاستفاده کنند.
آسیب‌های فضای مجازی فقط به دوران کودکی بچه‌ها محدود نمی‌شود و ممکن است بر سلامت روانی و جسمی آنها در بزرگ‌سالی هم اثر بگذارد.
چگونه از حریم خصوصی کودکان در فضای مجازی محافظت کنیم؟
در فایده اینترنت و فضای مجازی برای کودکان هیچ شکی نیست، اما باید از حریم خصوصی آنها در این فضا حفاظت کرد. به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی در اینترنت ممکن است با مخاطراتی همراه باشد، بنابراین آموزش تصمیم‌گیری درست و چگونگی جلوگیری از این خطرات به کودکان اهمیت بسیاری دارد. در ادامه، ۸ راهکار برای محافظت از حریم خصوصی کودکان در فضای مجازی را می‌گوییم.
۱. با کودکان درباره مفهوم حریم خصوصی صحبت کنید
برای اینکه به فرزندانتان کمک کنید از اطلاعات شخصی و حریم خصوصی‌شان محافظت کنند، باید با آنها درباره معنای این اصطلاحات و دلیل اهمیتشان صحبت کنید.
حفاظت از حریم خصوصی به این معناست که از چنین اطلاعاتی محافظت کنید:
چه کسی هستید؛
شغلتان چیست؛
چه فکر می‌کنید؛
به چه چیزهایی اعتقاد دارید.
اطلاعات شخصی یعنی اطلاعاتی که از طریق آنها می‌توان کسی را شناسایی کرد. مهم‌ترین اطلاعات شخصی کودکان در فضای آنلاین عبارت‌اند از:
نام؛
نشانی؛
آدرس ایمیل؛
شماره تلفن؛
نام مدرسه؛
تاریخ تولد؛
تصاویر شخصی.
ضروری است که به کودکان یاد بدهید با محافظت از اطلاعات شخصی می‌توانند از حریم خصوصی‌شان محافظت کنند. مطمئن شوید فرزندانتان می‌دانند که رفتارشان در فضای آنلاین چطور بر حریم خصوصی‌شان تأثیر می‌گذارد. آنها را تشویق کنید که هر چیز مشکوکی مثل پیام‌های ناشناس را به شما یا افراد مورداعتمادتان گزارش کنند.
۲. درباره ردپای دیجیتال با کودکان حرف بزنید
شبکه‌های اجتماعی برای کودکان مزایای بسیاری دارند. آنها از طریق این شبکه‌ها کارهای زیادی می‌توانند انجام بدهند، مثل ارتباط با خانواده و دوستان یا کشف ایده‌های نو. با وجود این، کودکان باید بدانند که ممکن است ردپای دیجیتالی‌شان تا ابد در اینترنت باقی بماند. باید به آنها بگویید که ممکن است حذف اطلاعات پس از به‌اشتراک‌گذاری، کار چندان راحتی نباشد.
مطمئن شوید که فرزندانتان تفاوت اطلاعاتی که اشتراک‌گذاری‌شان در فضای آنلاین مناسب است و آنچه را که باید خصوصی بماند می‌دانند. گاهی نیازی نیست که کودکان اطلاعاتشان را در فضای آنلاین منتشر کنند، با این حال بسیاری از پلتفرم‌های آنلاین برای ایجاد حساب کاربری به اطلاعات شخصی نیاز دارند.
دقیق بررسی کنید که اشتراک‌گذاری کدام اطلاعات لازم است (مثل نام و اطلاعات تماس) و کدام اطلاعات برای ایجاد حساب کاربری ضروری نیستند (مثل تاریخ تولد، آدرس و جنسیت). ممکن است بعضی از سایت‌ها از اطلاعات شخصی برای اهداف دیگر مثل بازاریابی یا تبلیغات هم استفاده کنند.
کودکانی که از پیامدهای احتمالی رفتار آنلاین خود مطلع‌اند، بهتر درباره اشتراک‌گذاری اطلاعات شخصی تصمیم می‌گیرند، بنابراین نباید از این مسئله غافل شوید.
۳. به کودکان یاد بدهید که رمز عبور قوی انتخاب کنند
باید به فرزندانتان یاد بدهید که رمز عبور قوی برای ایمن‌نگه‌داشتن اطلاعات شخصی‌شان مهم است. همچنین مطمئن شوید که می‌دانند رمز عبور را نباید در مدرسه یا فضای آنلاین به کسی گفت.
آموزش روش‌های انتخاب رمز عبور به کودکان کمک می‌کند که برای حساب‌های کاربری‌شان رمزهایی قوی انتخاب کنند.
برای هر حساب کاربری یک رمز عبور انتخاب کنید. بهترین رمز عبور از چند کلمه تشکیل شده و ترکیبی از حروف بزرگ و کوچک، اعداد و کاراکترهای خاص است. از به‌کارگیری تاریخ تولد، نام خود یا یکی از اعضای خانواده یا حیوان خانگی‌تان خودداری کنید.
علاوه بر این، در بیشتر شبکه‌های اجتماعی امکان احراز هویت دومرحله‌ای وجود دارد. برای افزایش امنیت فرزندانتان این قابلیت را هم فعال کنید.
۴. به فرزندانتان استفاده ایمن از وسایل الکترونیکی را یاد بدهید
کودکان اطلاعات شخصی فراوانی را در تلفن همراه، تبلت یا لپ‌تاپ ذخیره می‌کنند، بنابراین لازم است نکات ایمنی برای محافظت از این اطلاعات را رعایت کنند.
برای تمام دستگاه‌های الکترونیکی پین‌کد یا رمز عبور بگذارید. به فرزندانتان یاد بدهید که اگر از دستگاه الکترونیکی‌شان محافظت نکنند، بقیه می‌توانند بدون اجازه به حساب‌های کاربری، پیام‌های خصوصی یا عکس‌های شخصی‌شان دسترسی پیدا کنند. غیرفعال‌کردن مکان‌نمای این وسایل نیز یکی دیگر از موارد مهم برای حفظ امنیت کودکان است.
مطمئن شوید که فرزندانتان برنامه‌ها را فقط از منابع معتبر دانلود می‌کنند. باید درباره برنامه‌هایی که با اطلاعات مکانی یا مالی سروکار دارند، حساسیت بیشتری به خرج بدهید. همچنین باید بدانید که فرزندانتان از چه برنامه‌هایی استفاده می‌کنند و چه اطلاعاتی در این برنامه‌ها منتشر کرده‌اند.
۵. تنظیمات حریم خصوصی را مرتب بررسی کنید
تنظیمات حریم خصوصی در تمام سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مهم است، زیرا اغلب اطلاعات شخصی به روش‌هایی جمع‌آوری می‌شوند که انتظار ندارید. بلافاصله پس از ساخت حساب کاربری برای فرزندانتان، به بخش تنظیمات حریم خصوصی بروید و آن را به‌دقت ویرایش کنید. دقت کنید که در شبکه‌های اجتماعی چه کسانی می‌توانند مطالب و تصاویر فرزندانتان را ببینند و چه کسانی می‌توانند برای آنها پیغام بگذارند.
به فرزندانتان روش تنظیم حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی را یاد بدهید و به آنها کمک کنید درباره‌اش تصمیم بگیرند.
۶. به تبلیغات آنلاین دقت کنید
تبلیغات آنلاین شکل‌های مختلفی دارد، مثل بازاریابی مستقیم یا تبلیغات رفتاری آنلاین. شرکت‌ها می‌توانند با حمع‌آوری داده‌های مربوط به کودکان مانند رفتارشان در فضای آنلاین یا بازی‌ها و محصولات محبوبشان، مشخصات دقیق آنها را به دست بیاورند.
کنترل کوکی‌ها و افزونه‌های مرورگر روش خوبی برای محافظت از حریم خصوصی کودکان در فضای آنلاین است. این‌طوری می‌توانید میزان اطلاعاتی را که شرکت‌های تبلیغاتی از فرزندانتان دریافت می‌کنند محدود کنید.
۷. مراقب رفتار خودتان در فضای آنلاین باشید
اطلاعاتی که درباره کودکان در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنید، باعث ایجاد ردپای دیجیتالشان می‌شود. فراموش نکنید که وقتی اطلاعاتی را در فضای آنلاین منتشر می‌کنید، می‌توان از آن به روش‌هایی استفاده کرد که فکرش را هم نمی‌کنید.
برای محافظت از حریم خصوصی کودکان در فضای آنلاین باید پیش از اشتراک‌گذاری هر نوع اطلاعات درباره آنها، این سؤال‌ها را از خودتان بپرسید:
چه کسی این اطلاعات را خواهد دید؟
آیا من و فرزندم با اینکه این افراد تصویر یا اطلاعات فرزندم را در اختیار داشته باشند مشکلی داریم یا نه؟
به‌نظر من استفاده از این اطلاعات و تصاویر برای اهداف مختلف اِشکالی دارد یا نه؟
آیا می‌توانم از اطلاعات فرزندم محافظت کنم؟
۸. مراقب کلاهبرداری‌های اینترنتی باشید
با فرزندانتان درباره فیشینگ و کلاهبرداری اینترنتی صحبت کنید. به او یاد بدهید که روی لینک‌های ناشناس کلیک نکند و مراقب پیام‌های جعلی و دروغین باشد.
سخن پایانی
با گسترش شبکه‌های اجتماعی، محافظت از حریم خصوصی کودکان در فضای آنلاین اهمیت بیشتری یافته است. این مسئله مختص کشور ما نیست و در همه‌جای دنیا از آن صحبت می‌شود.
باید با فرزندانتان درباره آنچه در فضای مجازی انجام می‌دهند راحت و صمیمی صحبت کنید. مطمئن شوید که در شبکه‌های اجتماعی خطری فرزندتان را تهدید نمی‌کند. به او بگویید که اگر در فضای آنلاین برایش مشکلی پیش بیاید، می‌تواند از شما یا افراد مورداعتمادتان کمک بخواهد.