افراد خلاق همیشه می‌دانند چطور مسائل خود را حل کنند و همیشه راهکارهای منحصربفردی برای حل مشکلاتشان دارند. مهارت حل مسئله خلاقانه به شما کمک میکند به مهره‌ای ارزشمند در سازمان خود تبدیل شوید. جالب است بدانید که مهارت حل مسئله و خلاقیت هر دو اکتسابی هستند. بنابراین با تمرین میتوانید هر دوی آنها را یاد بگیرید و حتی با هم ترکیبشان کنید.
منظور از مهارت حل مسئله خلاقانه چیست؟
مهارت حل مسئله خلاقانه یعنی شما میتوانید مشکلی را شناسایی کنید و با بررسی راهکارهای موجود، راه‌حلی منحصربه‌فرد برای آن ارائه دهید. راه‌حل‌هایی که به این روش پیدا می‌شوند، فراتر از راهکارهای متداول هستند و شاید کارهایی باشند که قبلا آنها را انجام نداده‌اید. اگر بخواهید مسائل مربوط به کار، نوآوری در محصول یا برندسازی را به روشی خلاقانه حل کنید، باید خارج از چارچوب‌های همیشگی فکر کنید.
مثلا به‌تازگی ویدئو در دیجیتال مارکتینگ اهمیت بسیاری پیدا کرده است. مدیران بسیاری از کسب‌وکارها روبه‌روی دوربین می‌نشینند و درباره شغلشان صحبت می‌کنند یا در زمینه تخصصشان آموزش می‌دهند. این کار راهکاری متداول است. روشی مثل داستان‌سرایی یا سناریونویسی برای ویدئو می‌تواند پاسخی خلاقانه برای این مسئله باشد.
مهارت حل مسئله خلاقانه جزو مهارت‌های نرم است. برخی از کارفرمایان هنگام مصاحبه درباره این مهارت هم صحبت می‌کنند. افرادی که این مهارت را دارند، توانایی مواجهه با موقعیت‌های چالش‌برانگیز را دارند و با ارائه راهکارهای خلاقانه می‌توانند برای سازمانشان ارزش افزوده ایجاد کنند.
چطور مهارت حل مسئله خلاقانه را در خود تقویت کنیم؟
برای حل یک مسئله ابتدا باید آن را تحلیل کنید، سپس مسیری برای حلش در نظر بگیرید و راهکارها را گام‌به‌گام اجرا کنید. ترکیب تفکر خلاق با روند حل مسئله، به تمرین‌های استراتژیک نیاز دارد. در ادامه، مسیری ۱۰مرحله‌ای برای تقویت مهارت حل مسئله خلاقانه را می‌خوانید.
۱. چارچوب داشته باشید
برخی از مسائلی که در طی کار با آنها روبه‌رو می‌شوید جدید هستند و حتی ساختارشان هم شباهتی به آنچه قبلا تجربه کرده‌اید، ندارد. برای حل این دسته از مسائل باید از روشهای خلاقانه استفاده کنید، اما این روش‌ها هم چارچوب خاص خود را دارند. انتظار نداشته باشید که به یک‌باره ایده‌ای خلاقانه برای حل مشکل به ذهنتان برسد.
تفکر خلاق به معنی تفکر بدون نظم و انسجام نیست. حتی هنگام تفکر خلاق هم باید به روند حل مسئله پایبند باشید.
برای اینکه بهترین راهکار برای حل مسئله را بیابید، این ۳ گام را طی کنید:
قدم اول: اطلاعات جمع‌آوری کنید
در وهله اول باید مسئله خود را مشخص کنید و تشخیص دهید چه افرادی با این مسئله در ارتباط هستند. سپس از آنها کمک بگیرید و درباره مشکل اطلاعات جمع کنید. مثلا اگر مسئله در مرحله فروش محصول است، باید نظر مشتریان و بازاریابان را بپرسید و از آنها اطلاعات بگیرید. اطلاعاتی که در این مرحله جمع می‌شوند نباید مغرضانه باشند، پس بهتر است از افرادی در این باره بپرسید که دنبال مقصر نمی‌گردند و بی‌طرف هستند.
قدم دوم: ارتباط داده‌های به‌دست‌آمده را تشخیص دهید
گاهی اوقات با بررسی اطلاعات و تشخیص ارتباط میان آنها، مشکل به‌کلی تغییر میکند. مثلا ممکن است با بررسی ارتباط میان داده‌ها متوجه شوید علت مسئله‌ای که قصد داشتید آن را حل کنید مشکلی در ساختارهای سازمان بوده است. بنابراین میتوانید با حل منشأ اصلی، مسئله مدنظر و مسائل جانبی آن را حل کنید.
قدم سوم: راهکاری بیابید و آن را اجرا کنید
برای پیداکردن راهکار حل مسئله خلاقانه، طوفان فکری برگزار کنید. تمام راه‌حل‌های احتمالی را پیدا کنید. بعد از آن، راهکارهایی را بیازمایید که به‌نظر خودتان خلاقانه‌ترین روش برای حل مسئله هستند.
اگر چند راه‌حل برای یک مسئله پیدا کردید، هرکدام از آنها را امتحان کنید و با توجه به نتیجه، بهترین راه‌حل را به‌عنوان پاسخ نهایی برای مسئله انتخاب کنید.
۲. همدلی با دیگران را تمرین کنید
نگاه‌کردن به مسئله از دید دیگران، راهکاری عالی برای تقویت هوش هیجانی و افزایش خلاقیت است. از طرف دیگر، با گوش‌کردن فعال به دیگران میتوانید از آنها ایده بگیرید و بهترین راهکار برای حل مسئله مدنظر خود را پیدا کنید. هیچ‌وقت بدون اینکه اطلاعات کافی درباره یک موضوع داشته باشید، درباره آن قضاوت نکنید. ابتدا درباره موضوع سؤال بپرسید و بعد از آن نتیجه‌گیری کنید. این کار هم روابط شما را تقویت میکند و هم می‌تواند برای افزایش خلاقیت و مهارت حل مسئله کاربردی باشد.
۳. سرگرمی داشته باشید
هر تفریحی چالش‌های متفاوتی دارد و ذهن را به انجام کارهای متفاوت وامی‌دارد. سرگرمی می‌تواند قدرت خلاقیت ذهن شما را ارتقا بدهد، به‌خصوص اگر مانند یادگیری موسیقی یا مدل‌سازی با ذهن در ارتباط باشد. در سرگرمی‌های خود میتوانید ایده‌های خلاقانه ارائه بدهید و بدون اینکه نگران نتیجه باشید، ریسک کنید. این کارها به شما نشان می‌دهند چقدر توانمند هستید و ذهنتان تا چه اندازه می‌تواند خلاق باشد.
۴. بدون پیش‌فرض فکر کنید
وقتی برای اولین بار با مسئله‌ای مواجه می‌شوید، ذهن دنبال ساده‌ترین و آشناترین راهکار برای آن می‌گردد. اگر هم قبلا با نمونه‌ای مشابه روبه‌رو شده باشید، ذهن دقیقا همان راهکار قبلی را پیش پایتان می‌گذارد. برای تقویت مهارت حل مسئله خلاقانه باید این پیش‌فرض‌‌ها را کنار بگذارید و دوباره از جنبه‌های مختلف بررسی‌اش کنید.
وقتی بر اساس تجربه مسئله‌ای را بررسی میکنید، ذهن شما به جزئیات و اطلاعات کلیدی توجه نمی‌کند و برای پیداکردن راه‌حل، فقط مسئله جدید را در چارچوب سابق قرار می‌دهد. مثلا وقتی قصد دارید کمپین تبلیغاتی را برنامه‌ریزی کنید، ذهن تمایل دارد به تجربیات کمپین‌های قبلی رجوع کند. اما سلیقه مشتریان مدام تغییر میکند، بنابراین برای هر کمپین باید اطلاعات جدید به دست آورید و با توجه داده‌های تازه، رویه‌ای جدید را در پیش گیرید.
۵. متمرکز بمانید
برای تقویت مهارت حل مسئله خلاقانه باید پشتکار داشته باشید و روی موضوع مدنظر متمرکز بمانید. هنگامی که به چالش برمی‌خورید، متمرکز بمانید و دنبال راه‌حل باشید. بعضی از مسائل پیچیده‌تر هستند و ممکن است پیداکردن راهکار برای آنها بیشتر از تصورتان طول بکشد. گاهی اوقات هم امکانات لازم برای اجرای راهکاری که به ذهنتان می‌رسد وجود ندارد و باید دنبال راه‌حل‌های جدید باشید.
برای حل بعضی از مسائل باید روزانه کارهایی را انجام دهید تا در نهایت بعد از مدتی به نتیجه برسید. مثلا کسب‌وکارها در دوران کرونا متوجه شدند که بهترین راه برای حل مسئله کاهش فروش، ورود به فضای آنلاین است. اما دیجیتال مارکتینگ راهکاری نیست که یک‌روزه اجرا شود. کسب‌وکارهایی که برای راه‌اندازی راه‌های فروش آنلاین زمان گذاشتند و هزینه کردند، بعد از مدتی به نتایج خوبی رسیدند.
۶. به استانداردها شک کنید
در همه کشورهای دنیا سنت‌های اشتباهی وجود دارد که چون مردم از قدیم آنها را انجام داده‌اند، کسی به اشتباه‌بودنشان فکر نمی‌کند. بسیاری از افرادی که می‌دانند این سنت‌ها اشتباه‌اند هم به دلایل احساسی و اعتقادی همچنان به آنها پایبند هستند. روشهای استاندارد حل مسائل هم مانند سنت‌های قدیمی هستند؛ برخی از استانداردها کاربردی و درست و برخی دیگر اشتباه و ناکارآمدند. پس برای تقویت مهارت حل مسئله خلاقانه، به استانداردها پایبند نباشید و روشهای جدید را هم امتحان کنید.
مثلا اگر روشهای قدیمی فروش جواب نمی‌دهند، لازم نیست آن‌قدر به کارتان ادامه دهید تا بالاخره یک محصول بفروشید. میتوانید با یادگیری روشهای فروش و بازاریابی و شناسایی ارزش‌های مشتریان با آنها ارتباط بهتری برقرار کنید و محصول خود را بفروشید.
۷. از تجربیات یاد بگیرید
شما در گذشته مهارت‌های بسیاری را یاد گرفته‌اید و تجربه‌های گوناگونی دارید. با استفاده از این تجربیات متوجه می‌شوید که چطور میتوانید مهارت حل مسئله خلاقانه را یاد بگیرید و کدام راه برایتان بهتر است. البته این بدان معنا نیست که همان کارهای گذشته را دوباره انجام دهید. با تفکر انتقادی به تجربیات خود نگاه کنید و با بررسی کارهای درست و غلطی که در گذشته انجام داده‌اید، راهنمایی برای مسیر کنونی خود پیدا کنید.
یکی از مثال‌های متداول در زمینه استفاده از تجربیات، زمانی است که به محیط کاری جدید می‌روید. در محیط جدید، از تجربیات گذشته خود برای ایجاد ارتباط، انجام وظایف روزمره و… کمک می‌گیرید. البته نباید این تجربیات پیش‌فرض‌های ذهنی شما شوند و دقیقا همان کارهایی را انجام بدهید که در سازمان قبلی انجام می‌دادید.
از پیش‌فرض‌های ذهنی فقط به‌عنوان یک راهنما استفاده کنید و آنها را مبنای کارهای کنونی قرار ندهید.
۸. در زمینه کاری خود متخصص شوید
مهارت حل مسئله به صورت مستقیم با میزان دانشی که شما درباره یک موضوع دارید ارتباط دارد. هرچه تخصصی‌تر با حوزه کاری خود آشنا باشید، مسائل را سریع‌تر پیدا میکنید و میتوانید پیش از تبدیل‌شدن به چالش، آنها را حل کنید. حتی ممکن است مشکلات احتمالی را پیش‌بینی و از وقوع آنها پیشگیری کنید.
۹. مهارت حل مسئله خلاقانه را تمرین کنید
بهترین راه برای یادگیری هر مهارتی تمرین است. هرچه بیشتر با مسائلی که به راهکارهای خلاقانه نیاز دارند دست‌وپنجه نرم کنید، این مهارت را سریع‌تر یاد می‌گیرید. سعی کنید در معرض سناریوهای جدیدی قرار بگیرید که نیاز دارند به شیوه‌ای متفاوت به آنها فکر کنید.
مثلا اگر طراح رابط کاربری مفاهیم بازاریابی را هم یاد بگیرد، می‌تواند خدمات بیشتری ارائه بدهد. او می‌تواند راهکارهای جدید و خلاقانه‌ای برای مسائل حوزه کاری‌اش ارائه دهد و با دیدگاه بازاریابی هم به مسائل نگاه کند. این چالش برای او تمرین حل مسائل به شیوه‌ای خلاقانه است.
۱۰. از دیگران راهنمایی بگیرید
قرار نیست همه ایده‌های خلاقانه برای حل یک مسئله به ذهن خودتان برسند. همکاری با افراد خلاق دیگر به شما کمک میکند راهکارهای بهتری برای مسائل خود پیدا کنید. اگر با چالشی مواجه شدید، با افراد متخصص در حیطه کاری مذکور مشورت کنید، زیرا دیدگاه آنها با دیدگاه شما درباره مشکل متفاوت است. نتیجه این دیدگاه متفاوت می‌تواند راهکاری خلاقانه یا جرقه‌ای برای خلق راهکاری خلاقانه باشد.
مثلا تصور کنید مدیر کسب‌وکاری برای فروش بیشتر، صفحه اینستاگرام راه‌اندازی کرده است، اما فروش بالایی ندارد. زمانی که مدیر کسب‌وکار از همکار متخصص خود در این زمینه سؤال میکند، او سایر کانال‌های فروش مانند سایت و تلگرام را به او معرفی میکند و درباره روشهای خلاقانه تولید محتوا در این شبکه‌ها راهکار می‌دهد. فرد تازه‌کار با اجرای این راهکارها و پیاده‌کردن ایده‌های خودش در کانال‌های فروش مختلف در فضای آنلاین، موفق می‌شود فروشش را افزایش بدهد.
چطور به دیگران نشان دهیم مهارت حل مسئله خلاقانه را داریم؟
یکی از عادت‌های غلط ما ایرانی‌ها این است که مهارت‌ها و ویژگی‌های مثبتمان را نشان نمی‌دهیم و شکسته‌نفسی می‌کنیم. این در حالی است که اگر به طرف مقابل نشان دهید چه مهارت‌هایی دارید، میتوانید موقعیت‌های خوبی به دست آورید و نتایج مثبت ایجاد کنید.
مثلا اگر هنگام مصاحبه کارفرما متوجه شود شما هنگام بروز مشکلات و چالش‌ها راهکارهای خلاقانه ارائه می‌دهید، شانستان برای استخدام و تبدیل‌شدن به یکی از مهره‌های کلیدی سازمان بیشتر می‌شود. برای این کار فقط باید درباره تجربیات خود و راهکارهای خلاقانه‌ای داستان‌سرایی کنید که قبلا ارائه داده‌اید.
درباره تلاشتان برای یادگیری مهارت حل مسئله خلاقانه و نتایج حاصل از آن صحبت کنید. بهتر است داستانی که تعریف میکنید با موقعیتی که در آن هستید تناسب داشته باشد. مثلا اگر برای جایگاه شغلی مدیر فروش مصاحبه میکنید، درباره ایده‌هایی بگویید که با اجرای آنها رضایت مشتریان و میزان فروش سازمانتان را افزایش داده‌اید.
کلام آخر؛ خلاقیت برگ برنده کسب‌وکارهاست
خلاقیت می‌تواند کسب‌وکاری را از نابودی نجات دهد. البته خلاقیت بیش از حد هم مشکل‌ساز است و شاید کسب‌وکار را به بیراهه بکشد. یکی از ویژگی‌های افراد خلاق موفق این است که می‌توانند تشخیص بدهند در چه مواقعی باید خلاق باشند و در چه مواقعی لازم است به روشهای سابق عمل کنند.
در این مقاله، درباره روشهای افزایش خلاقیت و تقویت مهارت حل مسائل خلاقانه صحبت کردیم. اجرای این روشهای ساده و کلیدی به شما یاد می‌دهد با دیدگاهی متفاوت به مسائل نگاه کنید و راهکارهای جدید خلق کنید. همچنین یاد می‌گیرید از نظرات دیگران هم برای پیداکردن راهکارهای خلاقانه استفاده کنید.