هر فردی در طول زندگی خود تصمیمات زیاد و مختلفی در موارد کوچک و بزرگ می گیرد که گاهی این تصمیم‌ها بسیار خوب از آب درمی‌آیند، گاهی هم نتیجه خوبی ندارند. عوامل زیادی در تصمیمگیری اشتباه افراد نقش دارند که در این مطلب به بررسی آنها خواهیم پرداخت و نحوه مدیریت شان را به شما آموزش خواهیم داد.
۱. میانبرهای ذهنی
اگر مجبور باشید برای هر بار تصمیمگیری به همه سناریوهای ممکن فکر کنید، احتمالا در طول روز نمی‌توانید کار زیادی انجام بدهید. مغز برای تصمیمگیری سریع به تعدادی میانبر شناختی به‌نام هیوریستیک متکی است. هیوریستیک‌ها قوانین ذهنی یا میانبرهایی هستند که به شما اجازه می‌دهند خیلی سریع و دقیق قضاوت کنید. بااین‌حال همین میانبرها هم گاهی منجر به تفکر گنگ و تصمیمات نامناسب می‌شوند.
سوگیری لنگرانداختن (anchoring) مثال خوبی برای توضیح این مسئله است. در بسیاری از موقعیت‌ها، افراد به اولین اطلاعات در دسترس تکیه می‌کنند و از آن برای برآورد نهایی استفاده می‌کنند. مثلا اگر در حال خرید خانه هستید و می‌دانید که خانه‌های محله مدنظر شما معمولا با قیمتی مشخص به فروش می‌رسند، احتمالا از این رقم برای مذاکره درباره قیمت خرید خانه منتخب خود استفاده کنید.
شما می‌توانید با ارائه طیف وسیعی از تخمین‌های ممکن با سوگیری لنگرانداختن مبارزه کنید. بنابراین اگر قصد دارید خودروی جدیدی بخرید، به‌جای تمرکز بر میانگین قیمت یک خودروی خاص، طیف وسیعی از قیمت‌های معقول را در نظر بگیرید.
۲. مقایسه‌های نابجا
مقایسه‌کردن یکی از ابزارهای افراد هنگام تصمیمگیری است. معمولا در جریان قیمت‌ها هستید و می‌توانید برای انتخاب کالایی با بهترین قیمت، گزینه‌ها را با هم مقایسه کنید. اما اگر مقایسه‌هایتان نابجا باشند یا گزینه‌ها هم‌سنگ نباشند، چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر می‌توانستید با ۱۵ دقیقه رانندگی و پیمودن مسیر بیشتر، کالای ۲میلیون‌تومانی را ۵۰۰هزار تومان ارزان‌تر بخرید، احتمالا این کار را انجام می‌دادید. حال اگر قرار باشد با این کار کالای ۳۰۰میلیون‌تومانی را ۵۰۰هزار تومان ارزان‌تر بخرید، آیا باز هم حاضرید برای پس‌انداز پول مسیر بیشتری را طی کنید؟ احتمالا نه! با وجود اینکه در هر ۲ مثال مبلغ یکسانی تخفیف می‌گیرید، تمایل کمتری به گزینه دوم دارید.
این مثال نشان‌دهنده مقایسه اشتباه است. چون شما مقدار صرفه‌جویی‌شده را با مقدار پرداختی مقایسه می‌کنید، ۵۰۰هزار تومان در مقایسه با ۲میلیون تومان بسیار بیشتر به نظر می‌رسد تا در مقایسه با ۳۰۰ میلیون در حالی که مبلغ یکسان است.
معمولا افراد هنگام تصمیمگیری، بدون فکرکردن اصولی به گزینه‌های مختلف، مقایسه‌های سریعی انجام می‌دهند. برای جلوگیری از تصمیم‌گیری‌های اشتباه، گاهی تکیه بر منطق و بررسی متفکرانه گزینه‌ها مهم‌تر از تکیه بر واکنش لحظه‌ای است.
۳. خوش‌بینی متعصبانه
بیشتر اوقات افراد نوعی خوش‌بینی ذاتی دارند که باعث تصمیمگیری غلط می‌شود. وقتی به افراد گفته می‌شود که احتمال وقوع اتفاقی کمتر از حد انتظار آنهاست، تمایل دارند تخمین‌های خود را طبق اطلاعات جدید تنظیم کنند و وقتی متوجه می‌شوند خطر وقوع اتفاقی بد بسیار بیشتر از حد تصور آنهاست، تمایل دارند اطلاعات جدید را نادیده بگیرند. مثلا اگر فردی تخمین بزند که احتمال مرگ ناشی از سیگارکشیدن فقط ۵درصد است و بعد به او بگویند مقدار واقعی این خطر حدود ۲۵درصد است، احتمالا اطلاعات جدید را نادیده می‌گیرد و به برآورد اولیه خود پایبند می‌ماند.
بخشی از این دیدگاه بیش از حد خوش‌بینانه ناشی از این است که فکر می‌کنیم اتفاقات بد فقط برای دیگران می‌افتند. وقتی افراد متوجه می‌شوند اتفاقی غم‌انگیز یا ناخوشایند برای شخص دیگری افتاده است، دنبال این هستند که ببینند فرد چه کاری کرده که این اتفاق برایش افتاده است. این تمایل به سرزنش قربانیان، مانع پذیرش این حقیقت است که خودشان هم به‌اندازه دیگران مستعد اتفاقات ناخوشایندند.
شاروت، محققی که به این نتایج رسیده بود، این مسئله را سوگیری خوش‌بینی نامید. طبق این سوگیری، وقتی درباره توانایی‌ها و آینده‌نگری خود بیش از حد خوش‌بین باشید، احتمال بیشتری هست که فکر کنید تصمیم‌های شما بهترین تصمیم‌ها هستند.
کارشناسان ممکن است هشدار بدهند که سیگارکشیدن، کم‌تحرکی یا خوردن بیش از حد قند و شیرینی می‌توانند منجر به مرگ شوند، اما سوگیری خوش‌بینی باعث می‌شود که مردم فکر کنند اینها فقط باعث مرگ دیگران می‌شوند نه خودشان.
۴. تفکر خودکار
گاهی اوقات افراد بدون فکرکردن فقط وارد عمل می‌شوند، به‌خصوص موقع انجام کارهای روتین. این تفکر خودکار می‌تواند در زمان و منابع شناختی صرفه‌جویی کند، اما گاهی اوقات هم منجر به انتخاب‌های نادرست می‌شود.
۵. سوگیری‌های شناختی
افراد مستعد خطاهای شناختی سیستماتیک هستند که بر نحوه پردازش و تفسیر اطلاعات اثر می‌گذارند. این‌گونه سوگیری‌ها بر قضاوت‌ها و تصمیمات شما نیز اثر می‌گذارند.
۶. تفاوت‌های فردی
عواملی مانند سن و وضعیت اجتماعی‌اقتصادی نیز می‌توانند بر انتخاب‌ها و تصمیمگیری افراد اثر بگذارند. افراد مسن‌تر ممکن است به‌دلایل مختلفی انتخاب‌هایی متفاوت با انتخاب‌های جوان‌ترها داشته باشند و گزینه‌های روی میز تا حد زیادی به وضعیت مالی افراد بستگی دارد.
۷. تجربیات گذشته
بیشتر اوقات انتخاب‌های افراد از تجربیات گذشته‌شان تأثیر می‌پذیرند. بسیاری از مواقع، ممکن است افراد بر اساس چیزهایی تصمیم بگیرند که در گذشته مؤثر بوده‌اند.
۸. خستگی از تصمیمگیری
بسیاری از تصمیماتی که هر روز می‌گیریم استرس‌زا هستند و این استرس منجر به خستگی از تصمیمگیری می‌شود. این خستگی افراد را به‌سمت انتخاب تصادفی سوق دهد یا باعث شود وقتی قرار است تصمیمی بگیرند، به دیگران اجازه انتخاب بدهند.
۹. انجام هم‌زمان چند کار
تلاش برای انجام هم‌زمان چندین کار باعث خطاهای شناختی و تصمیمگیری نادرست می‌شود.
چگونه تصمیمات بهتری بگیریم؟
تصمیمات مهم را اولویت‌بندی کنید. این اقدام از خستگی تصمیمگیری پیشگیری می‌کند و منابع شناختی لازم برای بهترین انتخاب را در اختیارتان می‌گذارد.
عوامل حواس‌‌پرتی را حذف کنید. اگر مدام چیزهای مختلفی حواستان را پرت کنند، زمان و انرژی و توجه کمتری برای تمرکز بر اطلاعات و گزینه‌های موجود خواهید داشت. با حذف این عوامل گامی مهم در جهت تصمیمگیری درست بردارید.
همه گزینه‌ها را در نظر بگیرید. درست است که این کار وقت بیشتری از شما می‌گیرد، اما درنظرگرفتن همه گزینه‌ها می‌تواند به شما کمک کند تصمیم بهتری بگیرید.
کمی استراحت کنید و بعد تصمیم بگیرید. موقع تصمیمگیری احتمال خطا زیاد است، به‌خصوص وقتی می‌خواهید تصمیم پیچیده یا مهمی بگیرید. کمی استراحت کنید و به خودتان زمان بدهید. سپس موضوع را بررسی کنید و تصمیم درستی بگیرید.
با دیگران مشورت کنید. صحبت‌کردن با دیگران راه خوبی برای به‌دست‌آوردن دیدگاه‌های مختلف است.