بدن آدمی دارای ساختاری دقیق و عملکردی منظم می باشد که در مواجهه با بسیاری از محرک‌ها و عوامل مزاحم عالی عمل می‌کند. مهار تاثیر استرس بر بدن هم یکی از توانمندی‌های عجیب و حیرت‌انگیز آن است، البته نه اثر هر استرس و فشاری. انواعی از استرس وجود دارد که بدنمان نمی‌تواند درست و دقیق آنها را مهار کند و فرد را دچار استرس می کند و ضربان قلبتان بالا می رود. این وضعیت موقتی است و می‌توانید عواقب و اثراتش را هم مهار کنید، اما اگر پای استرس و فشاری مداوم در میان باشد چه؟
انواع استرس
۱. استرس شدید
گاهی واکنش به خطر یا چالشی ناگهانی باعث می‌شود که آنی تحت‌فشار قرار بگیریم. این واکنش ممکن است ناشی از هیجانی یک‌باره باشد یا از سر ترس و اضطراب. در زندگی روزانه‌مان چنین اتفاقی زیاد می‌افتد. استرس موقع رانندگی در مسیری سخت یا سخنرانی در جمع از نمونه‌های این نوع استرس‌اند.
۲. استرس شدید اپیزودیک
بعضی اوقات هم منظم یا با بسامدی تقریبی و مشخص دچار استرس می‌شویم. مراقبت‌کردن از یکی از عزیزان بیمارمان یا فشارهای کاری که هر چند وقت به ما وارد می‌شوند از نمونه‌های استرس شدید اپیزودیک هستند.
۳. استرس مزمن
اگر مدتی طولانی مدام احساس فشار و استرس کنیم، یعنی دچار استرس مزمن هستیم. ابتلا به بیماری، تجربه‌های سختی مانند جدایی یا مشکلات مالی می‌توانند باعث بروز استرسی مداوم و مزمن در ما شوند.
تاثیر استرس بر بدن چطور خود را نشان می‌دهد؟
تجربه‌ای استرس‌آور در زندگی می‌تواند باعث تحریک و واکنش سیستم اعصاب سمپاتیک (sympathetic system) شود یا واکنش ستیز/گریز را فعال کند. به عبارت دیگر، زمانی که مغز متوجه شود ما به‌سبب حمله یا تهدیدی تحت‌فشار هستیم، ترشح هورمون‌های استرس مانند آدرنالین و کورتیزول در بدن زیاد می‌شود.
با فعال‌شدن واکنش ستیز/گریز، نظام بدن دچار تغییراتی می‌شود. این تغییر باعث افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، تغییر تنفس برای اکسیژن‌رسانی بیشتر و انقباض ماهیچه‌ها می‌شود. برخی از بخش‌های بدن هم کُند و کرخت می‌شوند.
چنین روندی ادامه پیدا می‌کند تا اینکه مغز و بدن به این نتیجه برسند که اوضاع امن است و عامل خطرساز و استرس‌زا دیگر وجود ندارد. در این زمان، سیستم اعصاب پاراسمپاتیک (parasympathetic system) یا استراحت/هضم دست‌‌به‌کار می‌شود و بدن را به حالت خنثی بازمی‌گرداند، تنفس را آرام می‌کند و با تثبیت ضربان قلب و ایجاد حس امنیت، منابع انرژی را هم بازیابی می‌کند. تاثیر استرس بر سیستم عصبی بسیار پررنگ و جدی است.
متخصصان معتقدند که تاثیر استرس بر بدن زیاد است و اگر این مسئله روزها، هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌ها ادامه پیدا کند، عوارض ناخوشایندی در پی خواهد داشت:
ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی؛
مشکلات قلبی؛
فشار خون بالا؛
پیری مغز؛
دردهای عضلانی؛
مشکلات هاضمه؛
اختلالات خواب؛
بیماری‌های التهابی.
اگر نتوانیم چرخه ایجاد استرس را بشکنیم و دست‌کم در مقطعی از زمان از فشارهای روانی فاصله بگیریم، بدنمان آسیب‌هایی جدی می‌بیند. اگر حواسمان به مهار استرس نباشد، اسیر بیماری‌های ناخوشایندی می‌شویم.
هورمون‌های کورتیزول و آدرنالین می‌توانند بر بیشتر نقاط بدن اثر منفی بگذارند. تحریک بدن و ایجاد التهابات در آن زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌ها می‌شود.
استرس بیشتر بر کدام بخش‌های بدن اثر می‌گذارد؟
بدن هرکس واکنشی متفاوت به فشار و استرس نشان می‌دهد. گاهی بخش‌های مختلف دستگاه گوارش تحت‌تأثیر استرس قرار می‌گیرند و گاهی در سر و مغز اتفاقات ناخوشایندی رخ می‌دهد. بعضی از بخش‌های بدن حساس‌ترند و فشار روانی آنها را بیشتر آزرده می‌کند مثل:
قلب؛
ریه؛
دستگاه گوارش؛
سیستم ایمنی بدن؛
ماهیچه‌های بدن.
۱. قلب
کورتیزول و آدرنالین باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شوند. در لحظات فشار استرس شدید بر بدن، این هورمون‌ها رگ‌های خونی را تنگ می‌کنند و اکسیژن را به بخش‌هایی از بدن می‌فرستند که به آن بیشتر نیاز دارند.
تنفس هم برای دستیابی به اکسیژن بیشتر تغییر می‌کند و عضلات منقبض می‌شوند تا در صورت لزوم، سریع‌تر بتوانیم از خطرها فرار کنیم یا قوی‌تر با آنها روبه‌رو شویم. استرس مداوم و طولانی با افزایش ضربان قلب و فشار خون و مشکلاتی مانند درد قفسه سینه، بیماری‌های قلبی، خطر بروز سکته، حمله قلبی یا بیماری فشار خون همراه است.
اگر استرس‌های زندگی مدام باعث بالارفتن ضربان قلب می‌شوند، توجه به این توصیه‌ها خالی از لطف نخواهد بود:
نفس‌کشیدن آگاهانه و عمیق؛
آرام‌کردن ماهیچه‌های صورت؛
نوشیدن مقدار زیادی آب؛
انجام تمرینات مدیتیشن.
سندروم قلب شکسته
حتی اگر مدت اندکی تحت‌تأثیر استرس باشیم، باز هم از اثرات منفی آن در امان نخواهیم بود. سندرومی موسوم به سندروم قلب شکسته وجود دارد که سبب ضعیف‌شدن بطن چپ قلب می‌شود. این سندروم در نتیجه استرس شدید یا فشار روحی و جسمی زیاد ایجاد می‌شود.
بیشتر مبتلایان به این عارضه زنان هستند. به نظر می‌رسد که تاثیر استرس بر بدن زنان بیشتر است و اثرات منفی‌اش آنان را بیشتر آزار می‌دهد. احتمال بروز سندروم قلب شکسته بعد از دعوایی شدید، مرگ عزیزان یا محرک‌های ناراحت‌کننده دیگر وجود دارد. نشانه‌های آن هم درد قفسه سینه و علائمی مشابه نارسایی قلبی است.
۲. ریه
تاثیر استرس بر بدن جدی است. این عامل ناخوشایند می‌تواند ریه را هم آزار بدهد. بعضی از عوارض استرس تنگی نفس، تنفس بی‌نظم و حملات آسمی هستند. علت بروز چنین عوارضی باریک‌شدن راه‌های هوایی بدن از جمله برونش‌ها یا همان نایژه‌هاست.
برونش‌ها ۲ لوله بزرگ‌اند که مسئولیت توزیع هوا به شش‌ها را به عهده دارند. این روند در کسانی که مشکلات ریوی یا تنفسی ندارند، بی‌مشکل و اختلال پیش می‌رود. کسانی که دچار آسم‌اند یا به‌تازگی به کووید-۱۹ مبتلا شده‌اند، با سریع‌شدن تنفس دچار مشکلاتی در سیستم تنفسی می‌شوند.
برای کنترل تنفس در زمان استرس، این اقدامات را در نظر بگیرید:
به‌آرامی هوا را داخل بکشید و بیرون بدهید.
ماهیچه‌های شانه و گردن را آرام کنید.
بایستید یا صاف بنشینید و به‌سمت جلو خم شوید.
۳. دستگاه گوارش
معمولا در زمان بروز استرس فرد میلی به خوردن غذا ندارد، چون استرس مزمن یا استرس مقطعی و شدید ممکن است دستگاه گوارش را هم درگیر کنند. عوارض محتمل استرس برای دستگاه گوارش عبارت‌اند از:
درد معده؛
مشکل هاضمه؛
حالت تهوع؛
اسهال؛
یبوست؛
نفخ؛
استفراغ؛
دردهای شکمی.
اگر کسی دچار سندروم روده تحریک‌پذیر باشد هم استرس می‌تواند علائم بیماری‌اش را تشدید کند. با فعال‌شدن سیستم عصبی سمپاتیک، افزایش اسید و زخم معده و رفلاکس رخ می‌دهد. اعصاب سمپاتیک تحریک‌شده باعث می‌شوند که جریان خون کمتری به‌سمت معده برود و دیواره‌های آن منقبض شوند.
برای کاهش مشکلات ناشی از استرس بر دستگاه گوارش، به این توصیه‌ها توجه کنید:
ورزش‌کردن؛
مصرف غذاهای پر از فیبر؛
نوشیدن مقدار زیادی آب.
۴. سیستم ایمنی بدن
استرس روی سیستم ایمنی بدن اثرات منفی و نامطلوب زیادی می‌گذارد. زمانی که دچار استرس هستیم، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های مختلف قرار می‌گیریم و مثلا خیلی زود سرما می‌خوریم. کسانی که مبتلا به بیماری‌های خودایمنی هستند و سیستم ایمنی علیه بدنشان کودتا کرده است و به‌خوبی از آن مراقبت نمی‌کند هم با قرارگرفتن در معرض استرس دچار علائم ناخوشایند شدیدی می‌شوند.
۵. ماهیچه‌های بدن
اگر مدتی طولانی و مداوم در معرض استرس باشیم، امکان دارد که ماهیچه‌های بدنمان در بعضی نواحی مانند گردن، شانه‌ها و کمر فشار زیادی را تحمل کنند. ماهیچه‌های بلند کمر بر اثر استرس طولانی کوتاه می‌شوند و حالت نامطلوبی پیدا می‌کنند. نتیجه اینها چیزی نخواهد بود جز بروز درد در ناحیه کمر.
این مسئله منجر به مشکلات دیگری مانند فتق، برآمدگی، پارگی دیسک و عصب سیاتیک هم می‌شود. فشردگی یکی از اعصاب سیاتیک باعث درد و التهابی می‌شود که به پاها هم سرایت می‌کند. استرس به ماهیچه‌های بخش‌های دیگر مانند فک و چانه هم فشار می‌آورد و سبب دردهای مفصل گیجگاهی/فک پایین می‌شود.
در بعضی موارد، انقباض ناشی از استرس ماهیچه‌ها روی سر هم اثر می‌گذارد و سردرد و میگرن ایجاد می‌کند. بی‌خوابی، افسردگی، بی‌انگیزگی و اضطراب از عوارض چنین فشاری است. برای مقابله با این مشکلات به راهکارهای زیر توجه کنید:
تمرینات چرخشی گردن؛
تمرینات چرخشی شانه؛
استفاده از کمپرس آب گرم؛
تمرینات یوگا و پیلاتس؛
تحرک در طول روز، به‌ویژه اگر شغلتان با نشستن‌های طولانی همراه است.
تأثیر استرس بر وضعیت عمومی بدن
استرس باعث می‌شود که خلق‌وخوی فرد تغییر کند و آستانه تحمل دردش پایین بیاید. با وجود استرس، هر فشاری که به ماهیچه‌ها وارد شود هم شدیدتر و ناخوشایندتر احساس می‌شود. افرادی که زیر فشار روانی و اضطراب‌اند، درد را شدیدتر حس می‌کنند.
کسی که استرس دارد، خواب باکیفیتی هم ندارد. یادتان باشد که خواب خوب نقش مهمی در مقابله با بسیاری از بیماری‌ها و وضعیت‌های ناخوشایند دارد. سیستم ایمنی بدن با خواب کافی و باکیفیت تقویت می‌شود. بنابراین با خواب خوب و کافی از افسردگی و خستگی‌ها دور می‌شویم.
استرس چقدر سبب مشکلات جدی و کشنده می‌شود؟
تاثیر استرس بر سیستم ایمنی و اعضای مختلف آن منفی است. بااین‌حال، نمی‌توانیم رابطه مستقیمی میان آن و برخی بیماری‌ها مانند سرطان پیدا کنیم. این را هم در نظر بگیرید که بسیاری از بیماری‌های جدی، مانند انواع سرطان، با تغییر سبک زندگی قابل‌پیش‌گیری‌اند.
دچاربودن به استرس باعث می‌شود که سبک زندگی افراد مخدوش شود. مثلا مصرف الکل و سیگار افزایش یابد یا به ورزش اهمیت داده نشود. این اثرات غیرمستقیم هستند که ارتباطی میان استرس و بیماری‌هایی مانند سرطان ایجاد می‌کنند. در واقع رابطه استرس با سرطان و بیماری‌های جدی کشنده غیرمستقیم است.