هوش فضایی از انواع هوش‌های شناخته‌شده دست بشر می باشد که به ما امکان تشخیص ابعاد و نسبت‌ها را می‌دهد. در این مقاله هوش فضایی و نحوه مدیریت آن را آموزش می دهیم و روش‌های تقویت آن و برخی مشاغل مرتبط با آن را معرفی می‌کنیم.
هوش فضایی چیست؟
هوش فضایی یکی از هوش‌های ۹گانه هاوارد گاردنر است. نظریه هوش مصنوعی او هوش انسانی را به ۹ دسته تقسیم می‌کند که هوش فضایی یکی از آنهاست. این هوش بیانگر توانایی تصویرسازی و تصورکردن اشیا، جایگاهشان در محیط و دستکاری آنهاست. فردی که هوش فضایی زیادی دارد، می‌تواند اشیای محیط را به‌خوبی شناسایی کند و فاصله و اندازه آنها را به خاطر بسپارد. او می‌تواند در ذهن خود این اشیا را بچرخاند یا دستکاری کند.
مثال‌هایی از کاربرد هوش فضایی
ما از هوش فضایی خود برای انجام بسیاری از کارهای روزمره استفاده می‌کنیم، مانند:
وقتی چمدان می‌بندیم، ابعاد هر وسیله را تصور و سعی می‌کنیم بیشترین وسایل را در چمدان با نظم و ترتیب جا دهیم.
هنگام رانندگی و پارک خودرو مرتب از هوش فضایی خود برای درک فاصله‌ها و اندازه‌ها استفاده می‌کنیم. کل فرایند رانندگی وابسته به هوش فضایی ماست.
با خواندن دستورات دوبعدی نوشته شده در دفترچه راهنما، وسایل را سه‌بعدی سرهم می‌کنیم.
هنگام تحصیل نیز از هوش فضایی برای فهم دروسی مانند جغرافیا و ریاضیات استفاده می‌کنیم. طبق تحقیقات، هرچه این بعد از هوش ما قوی‌تر باشد، ریاضیات و به‌خصوص درس هندسه را بهتر می‌فهمیم.
انواع هوش فضایی
هوش فضایی را می‌توان به ۲ دسته تقسیم کرد. هرچند این تقسیم‌بندی مرز دقیقی ندارد، به ما برای فهم بهتر توانایی فرد در حوزه‌ای مشخص کمک می‌کند.
تجسم‌کنندگان فضایی: این گروه از افراد خیلی خوب می‌توانند اشیا و ابعاد آنها را تجسم کنند، اما درک آنها شامل جزئیات اشیا نمی‌شود. به بیان دیگر، آنها فضا و روابط بین اشیا را بدون توجه به جزئیاتشان تصور می‌کنند.
تجسم‌کنندگان اشیا: این دسته از افراد می‌توانند جزئیات یک جسم را به‌خوبی و با دقت زیاد به خاطر بسپارند و در ذهن خود مجسم کنند.
هوش فضایی از هر نوعش که باشد، آموختنی است. گرچه برخی از کودکان از ابتدا استعداد بیشتری در این زمینه دارند، سایرین هم می‌توانند با روش‌های مختلف هوش فضایی خود را تقویت کنند.
چطور هوش فضایی کودکان را تقویت کنیم؟
دانشمندان در تحقیقات خود دریافتند که کودکان حتی در ۴ماهگی نیز می‌توانند درکی از فضای اطراف و چرخش اشیا داشته باشند. عصب‌شناسان با بررسی مغز متوجه شدند که بخش‌هایی مشخص از آن ارتباط مستقیمی با هوش فضایی دارند. بنابراین تمرین‌ها و آموزش‌های لازم برای تقویت هوش فضایی کودکان را می‌توان از سنین کم آغاز کرد. در ادامه، برخی از روش‌ها و تمرینات مفید برای تقویت این هوش را معرفی کرده‌ایم.
۱. از کلمات تقویت‌کننده هوش فضایی استفاده کنید
والدین می‌توانند هنگام توصیف اشیا از کلماتی مانند بزرگ، کوتاه، کوچک، مثلثی و خمیده استفاده کنند. کودکان خردسال این مفاهیم را هنگامی که نامی برایشان انتخاب شود، بهتر می‌فهمند. بر اساس تحقیقات هم کودکانی که در خانه و پیش از دوران مدرسه چیزهای مختلف را با این توصیف‌ها یاد گرفته‌اند، در انواع تست هوش فضایی نتایج بهتری می‌گیرند.
۲. از سایه‌بازی و نشانه‌های غیرکلامی بهره بگیرید
بازی با سایه و استفاده از نشانه‌های غیرکلامی راهی آسان و مؤثر برای تقویت هوش فضایی کودکان است. مثلا اگر بتوانیم اعداد را به‌کمک دستان به کودکان آموزش دهیم، هوش فضایی آنها رشد می‌کند.
۳. کودکان را به تصورکردن تشویق کنید
توانایی تصورکردن عنصری اساسی برای تقویت هوش فضایی است. هنگامی که کتاب داستانی را برای کودک می‌خوانید، از او بخواهید افراد، اشیا و موقعیت‌ها را در ذهن خود تصور و حتی نقاشی کند. قوه تخیل او را آزاد بگذارید تا چیزهایی به نقاشی خود اضافه کند.
۴. از اسباب‌بازی‌ها و بازی‌های رایانه‌ای تقویت‌کننده هوش فضایی استفاده کنید
برخی اسباب‌بازی‌ها مانند خانه‌سازی‌های سه‌بعدی و لگو مستقیما هوش فضایی کودک را درگیر می‌کنند. کودک باید موقعیت‌های مختلف را تصور کند و اشیای گوناگونی را با این وسایل بسازد. برای اثربخشی بیشتر این وسایل آنها را با داستان ترکیب کنید. طبق تحقیقات، ترکیب این بازی‌ها با داستان منجر به تقویت هوش فضایی می‌شود.
در کنار پازل‌ها و ابزارهای واقعی، بازی‌های رایانه‌ای یا موبایلی مانند تتریس نیز در تقویت هوش فضایی کودکان نقش دارند.
۵. کودکان را تشویق به نقشه‌خوانی کنید
نقشه‌خوانی روشی مؤثر برای تقویت هوش فضایی است. در مسافرت‌ها از کودکان بخواهید مسیر را بررسی و در ذهن خود تصور کنند. کودکان و نوجوانان با بررسی نقشه و تلاش برای درک مقیاس و علائم به‌کاررفته در آن، قدرت تصور و هوش فضایی خود را تقویت می‌کنند.
۶. کتاب‌های مصور در اختیار کودکان قرار دهید
خواندن کتاب‌های مصور در تقویت این هوش نقش دارد. این کتاب‌ها بیشتر داستان را با تصاویر روایت می‌کنند. بنابراین کودکان به‌سمت تصورکردن رویدادها و به حرکت درآوردن نقش‌ها در ذهن خود سوق داده می‌شوند.
۷. دوربین عکاسی را به کودکان بدهید تا عکس بگیرند
عکس‌گرفتن نوعی مهارت است. اگر کودکان امکان گرفتن عکس‌های مختلف را داشته باشند، می‌توانند هنگام تنظیم زاویه دوربین، هوش فضایی خود را به کار بگیرند. در نوجوانی نیز شرکت در کارگاه‌های عکاسی روشی برای تقویت هرچه بیشتر هوش فضایی است.
۸. به کودکان اجازه دهید کاردستی‌های مقوایی بسازند
ساختن کاردستی روشی قدیمی اما مفید برای تقویت هوش فضایی است. هنگامی که کودک می‌خواهد کاردستی درست کند، باید هوش فضایی و قدرت تجسم خود را به کار بگیرد. او باید از اندازه‌ها و چگونگی تاکردن و شکل‌دادن کاغذها سر دربیاورد. تلاش او برای درست‌کردن کاردستی باعث تقویت این هوش می‌شود. در صورت لزوم، می‌توانید در این فرایند او را راهنمایی کنید.
۹. آموزش موسیقی را از یاد نبرید
آموختن موسیقی و نواختن ساز نیز ممکن است سبب تقویت هوش فضایی شود، چراکه کودک یا نوجوان باید نت‌ها را تصور و هم‌زمان با دستان یا لبان خود آنها را اجرا کند. توجه کنید که گوش‌کردن به موسیقی تأثیر چندانی بر این هوش ندارد.
آیا هوش فضایی در پسران و دختران فرق دارد؟
یکی از کلیشه‌های قدیمی رایج بهتربودن هوش فضایی پسران از دختران است. در آمریکا، معمولا زنان در تست‌های هوش فضایی نمره کمتری از مردان کسب می‌کنند. بااین‌حال در سال‌های اخیر، پژوهش‌های فراوانی این کلیشه را بی‌اعتبار کرده‌اند و نشان داده‌اند که نمره کمتر دختران در این آزمون‌ها حاصل کلیشه‌های جنسیتی بوده است نه کمتربودن هوش آنها.
در پژوهشی در ایتالیا، ۱۵۲ دبیرستان به ۳ دسته تقسیم شدند. دسته اول مدارسی بودند که به‌شیوه سابق و با نگاهی جنسیتی آموزش می‌دادند؛ دسته دوم آنهایی بودند که اعتقاد به برتری هوش فضایی دختران به پسران را آموزش می‌دادند؛ دسته سوم نیز تساوی این هوش در هر دو جنس را آموزش می‌دادند. نتایج تست‌های هوش فضایی این سه دسته نشان داد که دختران گروه دوم در آزمون‌های تست هوش عملکردی مشابه پسران داشتند. در دسته سوم نیز امتیاز دختران و پسران نزدیک به هم بودند.
نتایج این تحقیق مانند بسیاری از تحقیقات دیگر اثبات می‌کند که نحوه آموزش و نگاهی که ما به توانایی‌های افراد بر اساس جنسیت آنها داریم، نقشی اساسی در شکل‌گیری مهارت‌های پسران و دختران دارد.
نقش هوش فضایی در چه مشاغلی پررنگ‌تر است؟
برخی مشاغل ارتباط نزدیکی با هوش فضایی دارند و بدون کسب مهارت‌های مرتبط با هوش فضایی مانند درک ابعاد و نسبت‌ها نمی‌توان در این مشاغل کار کرد یا موفق بود. در ادامه، برخی از انواع شغل مناسب هوش فضایی را معرفی می‌کنیم.
۱. عکاسی
عکاسی‌کردن روشی برای تقویت هوش فضایی است، بنابراین عکاسی به‌عنوان شغل نیز به چنین هوشی نیاز دارد. عکاسی در هر زمینه‌ای نیازمند درک فضایی زیاد است.
۲. آشپزی
شاید عجیب به نظر برسد، اما آشپزان، به‌خصوص آشپزان رستوران‌ها، نیز به هوش فضایی نیاز دارند. محیط آشپزخانه جایی شلوغ است، بنابراین آشپز باید درک مناسبی از فضای آن داشته باشد. از سوی دیگر تزئین و آراستگی غذا و نسبت هر ماده در آن از دیگر موضوعات مهم آشپزی‌اند که آشپز باید آنها را به‌درستی درک کند.
۳. هنرهای تجسمی
هنرهای تجسمی مانند نقاشی، مجسمه‌سازی و منبت‌کاری بدون هوش فضایی امکان‌پذیر نیستند. افرادی که بخواهند در این زمینه‌ها مشغول به کار شوند، حتما باید هوش فضایی قوی داشته باشند.
۴. طراحی گرافیک
گرافیست‌ها نیز هنگام طراحی پوستر‌ها و کارت‌های تبلیغاتی، ساخت پویانمایی‌ها یا هر کار دیگر مرتبط با شغلشان به هوش فضایی نیاز دارند. گرافیست‌ها به‌خصوص باید نسبت‌ها را خوب درک کنند.
۵. معماری
معماران نیز چه در دوره تحصیل و چه هنگام کار، به هوش فضایی خود وابسته‌اند. مثلا معمار باید بتواند ماکت بنایی را را بسازد که طراحی کرده یا هنگام کار با نرم‌افزارهای طراحی، مکانی را که طراحی می‌کند در ذهن خود مجسم کند.
۶. طراحی دکوراسیون و طراحی صنعتی
طراحان داخلی نیز که برای چیدمان منزل و طراحی اتاق‌های خانه استخدام می‌شوند، باید درک خوبی از فضا، اندازه اجسام و ترکیب آنها با محیط داشته باشند. طراحان صنعتی نیز برای طراحی انواع وسایل و ابزارها به هوش فضایی وابسته‌اند.
۷. مهندسی عمران و نقشه‌کشی
مهندسان عمران و تکنسین‌های نقشه‌کشی نیز برای طراحی و ساخت شهرها و محله‌ها از هوش فضایی خود استفاده می‌کنند. آنها باید بتوانند به یک نقشه مهندسی یا یک زمین بایر نگاه کنند و طرح خیابان‌ها و ساختمان‌ها را در ذهن خود مجسم کنند.
۸. کنترل ترافیک هوایی
کسانی که در برج مراقبت کنترل هوایی کار می‌کنند، باید به صفحه‌نمایش نگاه و اعداد مربوط به هر هواگرد را در ذهن خود درک کنند. صفحه‌نمایش دوبعدی رادار پر از اعداد و نشانه‌های گوناگون از هواگردهای مختلف است و کنترل‌کننده باید بتواند تصویر کلی از آسمان و جایگاه هر هواگرد را مجسم کند.
۹. جراحی
جراحان نیز از هوش فضایی برای فهم ابعاد هر اندام و تومور استفاده می‌کنند. مثلا جراح قلب یا مغز باید به ابعاد قلب یا مغز و مشکلات آنها مسلط باشد. مثلا هنگام تعیین روش جراحی، جراح مغز باید درک کاملی از اندازه تومور و جای‌گیری آن در مغز داشته باشد تا بهترین روش را برای برداشتنش انتخاب کند.