در دنیای پیچیده ی امروزی که تغییرات به‌سرعت در حال پیشرفت هستند، رشد و بقا برای سازمان‌ها و کسب‌وکارها دشوارتر از گذشته شده است. در این اوضاع، وجود ابزارهایی کاربردی برای فهم سازوکار جهان ضروری به نظر می‌رسد. ووکا (VUCA) یکی از این ابزارهاست.
VUCA چیست؟
ووکا سرنامی متشکل از حروف اول ۴ کلمه «نوسان»، «عدم قطعیت»، «پیچیدگی» و «ابهام» است. این واژه اولین بار سال ۱۹۸۷ در کالج ارتش آمریکا برای بررسی تجربیات جنگ شوروی با افعانستان در زمان جنگ سرد به کار رفت، اما سال ۱۹۹۱ اصول ووکا عمومی چاپ شدند و تا به امروز کسب‌وکارها و سازمان‌های مختلف از آن برای رشد و بقا در دنیای در حال تغییر بهره برده‌اند.
ووکا روشی برای فهم دنیا و تلاشی برای برنامه‌ریزی و تعیین راهبرد در آن است. در ادامه هریک از ۴ واژه مذکور را تشریح می‌کنیم تا با دنیای ووکا (VUCA world) بیشتر آشنا شوید.
۱. نوسان (Volatility)
در دنیای مدرن، تنها چیزی که تغییر نمی‌کند خود تغییر است. بنابراین بروز نوسان در مسائل گوناگون حتمی است. مثلا ممکن است مسیر یک جریان اجتماعی در زمان کوتاهی تغییر کند یا قیمت‌ها ناگهان افزایش یا کاهش یابند. ممکن است رویدادی کوچک باعث بروز نوسان در بازارها و حتی تغییر نظرات افراد شود. مثلا محتوایی که فردی ناشناس در فضای مجازی منتشر کرده یا یک افشاگری نوسان‌های زیادی در جنبه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایجاد کند. سازمان‌ها و کسب‌وکارها بر حسب ماهیت خود، کم یا زیاد از این نوسان‌ها تأثیر می‌پذیرند.
این نوسان‌ها ممکن است اجرای برنامه‌های ازپیش‌طراحی‌شده را دچار مشکل کنند. انعطاف‌پذیری و توانایی سازگاری با این نوسان‌ها احتمال بقای سازمان‌ها را بیشتر می‌کند.
۲. عدم قطعیت (Uncertainty)
در دنیای ووکا، عدم قطعیت در مسائل مخلتف دیده می‌شود؛ تحلیل‌ها دقیق نیستند و متغیرها چنان زیاد یا غیرقابل‌اندازه‌گیری‌اند که پیش‌بینی قطعی نتایج ممکن نیست. روابط علت و معلولی در چنین دنیایی روشن نیستند و نمی‌توان تصویری دقیق از آینده داشت. مثلا آیا می‌توان نتیجه قطعی یک جنگ یا رقابت ورزشی را مشخص کرد؟ پس نمی‌توان صرفا با تکیه بر آمار، تجربیات و دانش گذشته، آینده را پیش‌بینی کرد. این وضعیت را فقط با توانایی یادگیری مستمر و تقویت قدرت تصمیم‌گیری در زمان کوتاه همراه با تحمل ریسک می‌توان مدیریت کرد.
۳. پیچیدگی (Complexity)
پیچیدگی مشخصه دنیای امروزی است. به‌دلیل وجود تعداد زیادی متغیر که بر یکدیگر اثر می‌گذارند و با هم رابطه دارند، پدیده‌هایی که در اطراف ما رخ می‌دهند پیچیده‌اند. پیچیدگی هم در دنیای طبیعی (آب‌وهوا) و هم در دنیای انسانی (اقتصاد و سیاست) مشاهده می‌شود. در دنیای پیچیده، نمی‌توانیم به تمام متغیرها و نوع رابطه آنها پی ببریم، به همین خاطر عدم قطعیت در مدل‌های ما برای توصیف هریک از مسائل پیچیده وجود دارند. مثلا توسعه‌یافتگی یا توسعه‌نیافتگی جوامع مسئله‌ای پیچیده است که به‌رغم سال‌ها پژوهش، هنوز مدلی دقیق برای توصیف آن وجود ندارد. در سال‌های اخیر، دینامیک سیستم‌های پیچیده به‌عنوان شاخه‌ای از رشته فیزیک برای بررسی تخصصی پدیده‌های پیچیده و تلاش برای ارائه نظریه و چارچوبی برای تحلیل آنها در دنیا رونق پیدا کرده است.
۴. ابهام (Ambiguity)
ابهام در جهان VUCA به‌معنای دشواری فهم دقیق موقعیت و تعریف مسئله است. داده‌ها ممکن است به‌درستی دریافت یا تفسیر نشوند. در این حالت نمی‌توان تصویر دقیقی از وضع فعلی داشت. در واقع از آنجایی که ما همواره به همه داده‌های موجود دسترسی نداریم، همیشه ابهام در وضعیت وجود دارد. بورس نمونه‌ای بارز از ابهام در دنیای امروزی است. ما به‌عنوان سهام‌دار به تمام داده‌های موجود دسترسی نداریم و درنتیجه نمی‌دانیم که اوضاع قیمت تمام سهام‌ها اکنون دقیقا چطور است و در آینده چگونه خواهد شد.
اهمیت و ضرورت vuca چیست
ووکا مدلی برای فهم دنیای مدرن است. این مدل به شما نمی‌گوید که چه‌کار باید بکنید، بلکه صرفا سبب فهم بهتر جهان می‌شود. اینکه شما به‌عنوان رهبر یک سازمان یا کسب‌وکار یا حتی سهام‌داری خرد با این فهم چه کنید، موضوعی دیگر است. در ادامه، اهمیت و ضرورت استفاده از ووکا به‌عنوان مدلی برای درک دنیا را در چند مورد خلاصه کرده‌ایم.
۱. تصمیم‌گیری در دنیای پیچیده
با استفاده از ووکا می‌فهمید که جهان پیچیده است و متغیرهای گوناگون چگونه ممکن است تأثیراتی پیش‌بینی‌نشده داشته باشند. فهم این نکته تصمیم‌گیری و حل مسئله را برای شما راحت‌تر می‌کند. به بیان دیگر، شما نمی‌توانید بدون فهم پیچیدگی دنیا و حوزه‌ای که در آن فعالیت می‌کنید، دست به انتخاب درست بزنید.
۲. برنامه‌ریزی راهبردی
فهم نوسان‌ها، عدم قطعیت و ابهام که بخشی از مدل VUCA هستند، به شما چارچوبی مفهومی برای سازگاری و طراحی برنامه‌های راهبردی می‌دهد. این چارچوب برای رقابت‌پذیری و دوام شما در دنیای پیچیده ضروری است.
۳. سازگاری
استفاده از مدل ووکا برای فهم دنیا و به‌کارگرفتن آن منجر به افزایش سازگاری فردی و سازمانی می‌شود. افراد و سازمان‌ها به‌کمک VUCA می‌توانند اختلال‌ها را پیش‌بینی و برای پیشامدهای احتمالی برنامه‌ریزی کنند.
۴. همراه‌شدن با تخریب خلاق
تخریب خلاق یکی از ویژگی‌های دنیای مدرن به شمار می‌رود که جوزف شومپیتر (۱۹۴۲) نخستین بار آن را فرایند نوآوری و تغییر در اقتصاد تعریف کرد. هنگامی که چیزی جدید اختراع یا روشی نو برای انجام کارها ایجاد می‌شود، ممکن است روش‌ها و اختراعات پیشین به‌کلی کنار گذاشته شوند. به بیان دیگر، تمام آنچه در گذشته روش یا فرایندی مرسوم محسوب می‌شد، تخریب می‌شود و جای خود را به اختراع یا نوآوری جدید می‌دهد.
شرکت کوداک را در نظر بگیرید. این شرکت زمانی بزرگ‌ترین تولیدکننده حلقه عکس و فیلم در جهان بود، اما امروز نامی از آن دیده نمی‌‌شود. این شرکت نتوانست با تخریب خلاق حاصل از پیشرفت فناوری دیجیتال همراه شود. ووکا به سازمان‌ها وکسب‌وکارها کمک می‌کند که خود را آماده این تخریب‌ها نگه دارند و بتوانند با آنها همراه شوند.
همچنین خود ووکا افراد را به مشارکت در تخریب خلاق تشویق می‌کند و نشان می‌دهد که بدون نوآوری و آمادگی برای نوآوری، بقا و رشد سازمان در معرض خطر نوآوری رقبا قرار می‌گیرد. بنابراین رهبران سازمان باید هرچه بیشتر برای افزایش خلاقیت و نوآوری در سازمان خود بکوشند.
۵. مدیریت ریسک
دنیای ووکا دنیایی پرریسک است. محاسبه ریسک یکی از مهم‌ترین مهارت‌های موردنیاز هر فرد و سازمان برای رشد و بقا در دنیای پرنوسان است. طراحی نقشه‌های جایگزین برای روز مبادا و آمادگی برای تحمل ریسک‌های گوناگون نشانگر اهمیت این مدل‌اند.
۶. تقویت یادگیری مستمر
پذیرش ووکا به‌عنوان مدلی برای توصیف دنیا، به اعضای سازمان امکان می‌دهد که همواره آماده یادگیری از موقعیت‌های جدید باشند. بدون یادگیری مستمر از رویدادها، تغییرات و نوسان‌ها نمی‌توان در دنیای ووکا دوام آورد.
۷. مشتری‌مداری
با تغییر و نوسان در دنیا نیازهای مشتریان نیز مرتب تغییر می‌کند. ووکا فرصتی به کسب‌وکارها و سازمان‌ها می‌دهد تا خود را با تغییر همراه کنند و بتوانند محصولات و خدمات موردنیاز و به‌روزشده را به دست مشتری برسانند.
۸. آمادگی برای ناشناخته‌ها
عدم قطعیت و ابهام غیرقابل‌تحمل است مگر زمانی که برنامه‌های مختلفی برای شرایط احتمالی داشته باشیم و آماده رویارویی با ناشناخته‌ها شویم. مدل ووکا به ما در این مسیر کمک می‌کند.
مدیریت در دنیای VUCA
تفاوت VUCA و BANI
به‌دلیل نگاه کلی و کاربرد محدود ووکا در برخی زمینه‌ها، به آن انتقادهایی شده است. برای رفع این نقص‌ها مدلی به‌نام BANI طراحی شد. این مدل چارچوبی جامع‌تر است که کمبودهای VUCA را جبران می‌کند. BANI سرنام گرفته‌شده از ۴ واژه «شکنندگی»، «اضطراب»، «غیرخطی» و «نامفهوم» است. در این مدل، به مفهوم پیچیدگی نگاهی عمیق‌تر شده است و تلاش کرده‌اند که کاربردی‌تر از ووکا باشد.
جمع‌بندی
در دنیای ووکا که با پیچیدگی و عدم قطعیت روبه‌روست، کسب‌وکارها و سازمان‌ها برای دوام و رشد خود باید به رهبری سازگارشونده، راهبردهای نوآورانه و شجاعت پذیرش تغییر مجهز شود. بدون درک درست جهان و سازوکارهای آن امکان رشد و توسعه برای این نهادها وجود نخواهد داشت. ووکا به‌رغم نقد‌هایی که به آن وارد شده است و چالش‌هایی که دارد، همچنان به‌عنوان مدلی معتبر در کنار سایر مدل‌ها ابزاری برای فهم بهتر جهان امروزی است.