دنیای امروزه همواره در معرض تغییر و تحول می باشد و این یعنی ما باید هر روز پیشرفت کنیم و در مسیر بهتر شدن گام برداریم. ما باید بتوانیم هوشمندانه‌تر و دقیق‌تر کار کنیم و سعی کنیم تا بهتر از دیروز خود باشیم. ذهنیت رشد یا growth mindset موضوعی است که در دنیای رقابتی امروز به آن نیاز داریم.
ذهنیت رشد یا ذهنیت ثابت؟
اگر به نزدیک صد سال قبل برگردیم و خودمان را در آن زمان تصور کنیم، میتوانیم بگوییم تعداد حوزه‌ها یا زمینه‌ها برای یادگیری محدود و کم‌عمق است. به‌عبارت دیگر، آموختن به معنای واقعی کلمه در یک جا به پایان می‌رسد. برای مثال، کشاورزی را در نظر بگیرید. احتمالاً در سال ۱۳۰۳ پس از این که یاد گرفتید چگونه زمین را شخم بزنید و چگونه بذر خود را بکارید و چگونه آن را برداشت کنید، آماده‌اید که به‌سراغ زمین کشاورزی بروید و شروع به کار کنید.
حالا می‌رویم سراغ امروز. امروز و در سال ۱۴۰۳چاره‌ای ندارید جز این که شیوه‌های نوین کاشت و داشت و برداشت را بیاموزید؛ با دستاوردها، فناوری‌ها و ابزارهای جدید دنیای کشاورزی آشنا شوید. با استفاده از دانش روز خاک و املاح معدنی آن را آنالیز کنید؛ شیوه‌های نوین و کارآمد آبیاری را بشناسید؛ با توجه به اقلیم و شرایط آب‌وهوایی خود بهترین محصول را برای کشت انتخاب کنید و بسیاری موارد دیگر که به این لیست اضافه خواهد شد.
علت این تفاوت عظیم میان کشاورزی در سال ۱۳۰۳ و ۱۴۰۳ چیزی نیست جز پیشرفت سریع و سرسام‌آور علم و تکنولوژی و رقابتی‌تر شدن دنیا. به عبارت دیگر، ما منابع محدودی را در اختیار داریم و از سوی دیگر رقبای ما هم نسبت به صد سال پیش بیشتر و بیشتر شده‌اند و باید بتوانیم مزیتی رقابتی برای خود ایجاد کنیم. مزیتی که ما را به گزینه‌ای جذاب‌تر تبدیل کند.
این تغییرات تنها در حوزه کشاورزی و امثال آن نیست؛ بلکه سراسر زندگی ما در دنیای مدرن چنین وضعیتی دارد. حقیقت این است که ما برای موفقیت و پیشرفت، شکوفا کردن استعدادها و تقویت مهارت‌های خود باید ذهنیت رشد را در خودمان پرورش دهیم. ذهنیت رشد بر این باور استوار است که ما میتوانیم هوش و مهارت‌های خود را با مطالعه، تمرین و پشتکار و انجام کارهای سخت و غیرمعمولی تقویت کنیم. در نقطه مقابل ذهنیت رشد، ذهنیت ثابت وجود دارد. در ذهنیت ثابت فاکتورهایی مثل هوش و مهارت و به بیان کلی‌تر تمام موارد لازم برای موفقیت در کار، غیرقابل تغییر و از‌پیش‌تعیین‌شده‌اند. این یعنی، پیش از شروع هر کاری، مشخص است که ما از پس انجام آن بر می‌آییم یا خیر! زیرا براساس ذهنیت ثابت، پیش از انجام کار مشخص می‌شود که میتوانیم آن را با موفقیت به پایان برسانیم یا نه!
از سوی دیگر، اولین مشخصه دنیای مدرن این است که واقعاً نمی‌توان را پیش‌بینی کرد و به بیان فلسفی‌تر، تنها چیزی که در دنیا قطعیت و ثبات دارد، این نکته است که هیچ‌چیز قطعیت و ثبات ندارد! در نتیجه، می‌توان گفت که اگر ذهنیت ما ذهنیت ثابت باشد؛ احتمالاً فرصت‌های زیادی را از دست خواهیم داد و مهارت‌های محدودی کسب خواهیم کرد و در نهایت نمی‌توانیم به جایی برسیم که در واقع شایستگی آن را داریم. در واقع، عوامل زیادی در موفقیت یا شکست ما نقش دارند و بعید به نظر می‌رسد کسی در ابتدای راه، از تمام ویژگی‌های لازم برخوردار باشد. علاوه بر این، با توجه به پیشرفت روزافزون علم و فناوری، بر تعداد این عوامل نیز افزوده می‌شود.
تاریخچه مفهوم ذهنیت رشد
مفهوم ذهنیت رشد یا growth mindset را اولین بار کارول دوک مطرح کرد. این روانشناس آمریکایی، اعتقاد داشت که طرز تفکر ما نقش مهمی در شکست یا موفقیت ما دارد. در ادامه کار دوک، گوردما توضیح داد که اگر ذهنیت رشد داشته باشیم، باور داریم که توانایی و هوش و استعداد را می‌توان تقویت کرد و پرورش داد. از نظر گودرما، اگر ذهنیت رشد داشته باشیم، میتوانیم به موانع و مشکلات به چشم فرصت‌هایی برای رشد نگاه کنیم. اگر ذهنیت رشد داشته باشیم، حتی اگر شکست بخوریم، میتوانیم آن را گامی مثبت در مسیر بهبود مهارت‌ها و تقویت توانمندی‌هایمان تلقی کنیم. در حالی است که از نظر افرادی با ذهنیت ثابت، جنین مشکلاتی حل نمی‌شود و همه‌چیز تغییرناپذیر است.
ویژگی‌های افراد دارای ذهنیت رشد یا Growth Mindset
حالا که با ذهنیت رشد آشنا شدیم، وقت آن رسیده تا ببینیم که افرادی با ذهنیت رشد، چه ویژگی‌هایی دارند. بری از مهم‌ترین ویژگی‌های افراد دارای ذهنیت رشد عبارت است از:
پذیرش یادگیری: یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های افرادی با ذهنیت رشد این است که یادگیری را خود زندگی می‌دانند. در حقیقت، این‌گونه افراد در هنگام رویارویی با پدیده‌ای ناشناخته، به‌جای اینکه ترس و وحشت به دل خود راه دهند یا عقب‌نشینی کنند، تلاش می‌کنند تا از موقعیت‌های جدید استقبال کنند و از آن‌ها درس زندگی بیاموزند. افرادی با ذهنیت رشد، سعی می‌کنند چیزهای جدید یاد بگیرند و زندگی را بهتر کنند. آن‌ها باور دارند این فرایند هیچ‌گاه به پایان نمی‌رسد.
سخت‌کوشی: افرادی که دارای ذهنیت رشد هستند؛ می‌دانند که آموختن مهارتی جدید و پیشرفت، نیازمند صرف زمان و انرژی است. طبیعتاً هرچقدر بیشتر برای چیزی تلاش کنیم، سریع‌تر و با کیفیتی بهتر به آن دست پیدا می‌کنیم. و از سوی دیگر، تعداد چیزهایی که باید یاد بگیریم آن‌قدر زیاد هست که روند یادگیری هرگز پایان نپذیرد.
استقبال از چالش‌ها: ذهنیت رشد یعنی وقتی به موضوعی تازه و ناشناخته برمی‌خوریم، برمی‌خوریم، آن را فرصتی برای آموختن چیزی تازه و کاربردی و افزایش و توسعه مهارت خود در نظر بگیریم. اگر قرار است به مفهوم و مهارتی تازه مسلط شویم، طبیعتاً باید با مسائلی تازه هم دست و پنجه نرم کنیم. ذهنیت رشد یعنی یادمان باشد که تکرار مسیرهای قدیمی، ما را به مقصدهای جدید نمی‌رساند.
دریافت بازخورد سازنده: هدف از حل کردن یک مشکل یا ایجاد راه‌حلی جدید، چیزی نیست جز تلاش برای بهبود اوضاع. دریافت بازخورد از دیگران، به ما نشان می‌دهد که آیا در تحقق این هدف، موفق بوده‌ایم یا نه. در این مسیر، باید حواسمان باشد که بازخورد منفی جنبه نقد شخصی ندارد و نباید آن را غرض‌ورزی قلمداد کرد. بلکه باید بازخورد یا فیدبک را توصیه‌ای سازنده در نظر بگیریم که با هدف بهبود کیفیت کار به ما ارائه می‌شود.
شکست رو به جلو: چه ذهنیت رشد داشته باشیم و چه ذهنیت ثابت، شکست اجتناب‌ناپذیر است. اما تفاوت افراد دارای ذهنیت رشد این است که شکست خود را بررسی می‌کنند تا سر در بیاورند که شکست دقیقاً چطور رخ داده است. علاوه بر این، تلاش می‌کنند تا از آن درس بگیرند تا در آینده تکرار نشود. افراد دارای ذهنیت ثابت، به‌جای بررسی دلایل شکست و تلاش برای جبران، صرفاً آن را نشانه ناتوانی خود می‌پندارند و از انجام کارهای مشابه اجتناب می‌کنند.
انواع ذهنیت
بیایید قبل از آشنایی بیشتر با ذهنیت رشد نگاهی به دیگر ذهنیت‌های موجود داشته باشیم.
ذهنیت رشد: باور به اینکه توانایی‌ها و هوش از طریق تعهد و کار سخت قابل توسعه هستند.
ذهنیت ثابت: باور به اینکه توانایی‌ها و هوش ثابت و غیرقابل تغییر هستند.
ذهنیت مثبت: تمرکز بر نقاط مثبت در هر موقعیت، که به دیدگاه خوش‌بینانه‌تری نسبت به زندگی منجر می‌شود.
ذهنیت منفی: تمرکز بر نقاط منفی و نقص‌ها، که اغلب به بدبینی و استرس منجر می‌شود.
ذهنیت فراوانی: باور به اینکه منابع و فرصت‌های کافی برای همه وجود دارد.
ذهنیت کمیابی: باور به اینکه منابع محدود هستند. این ذهنیت به رقابت و ترس از دست دادن منجر می‌شود.
ذهنیت کارآفرینی: تمرکز بر نوآوری، ریسک‌پذیری و ایجاد ارزش.
ذهنیت خلاقانه: تأکید بر بیان خود و تفکر خارج از چارچوب.
ذهنیت قدردانی: تمرکز بر تقدیر و جشن گرفتن آنچه دارید.
ذهنیت اعتماد به نفس: باور به خود و توانایی‌های خود.
ذهنیت اجتماعی: تأکید بر ساختن و حفظ روابط.
ذهنیت حرفه‌ای: پذیرش استانداردها و اخلاقیات حوزه کاری خود.
ذهنیت بهره‌وری: تمرکز بر مدیریت زمان و انرژی به شکل عاقلانه برای رسیدن به اهداف.
ذهنیت ترس: اجازه دادن به اضطراب و شک برای جلوگیری از اقدام.
ذهنیت بلندمدت: فکر کردن به آینده و عواقب اقدامات.
ذهنیت کوتاه‌مدت: تمرکز بر پاداش‌های فوری و حال.
ذهنیت خودکارآمدی: اعتماد به توانایی و قابلیت خود.
ذهنیت عصبانی: واکنش با خصومت و پرخاشگری.
ذهنیت رویایی: تخیل و تجسم آنچه می‌خواهید.
ذهنیت حسادت: مقایسه و خواستن آنچه دیگران دارند.
ذهنیت مرتبط: یافتن معنا و ارتباط در آنچه انجام می‌دهید.
ذهنیت تعلق: احساس ارزشمندی و احترام از سوی دیگران.
راه‌های دستیابی به ذهنیت رشد
در ادامه، سراغ مواردی می‌رویم که در ایجاد یا تقویت ذهنیت رشد مؤثر است:
به ذهنیت ثابت «نه» بگویید
معمولاً همه ما در طول روز، بارها در دام ذهنیت ثابت می‌افتیم. این موضوع فقط در بحث‌های حرفه‌ای و کاری مطرح نیست. برای مثال وقتی دوستی یکی از خصوصیات منفی ما را به ما گوشزد می‌کند؛ در جواب می‌گوییم: «من همینم که هستم!» اما حقیقت این است که شخصیت و توانایی‌های ما ثابت و غیرقابل‌تغییر نیستند. احتمالاً اگر روز خود را مرور کنید، به موارد زیادی از این دست برمی‌خورید. اولین قدم برای ساختن ذهنیت رشد این است که بدانیم کجا و چطور در دام ذهنیت ثابت افتاده‌ایم؟ برای مثال، به‌جای اینکه بگویید «شناگر خوبی نیستم.»، بگویید: «هنوز شناگر خوبی نیستم.»
چالش‌ها را قبول کنید
چالش‌ها و مسائل جدید را سد و مانع نبینید، بلکه به آن‌ها به چشم فرصت‌هایی برای یادگیری و افزایش مهارت نگاه کنید. مهم نیست که باهوش به نظر نمی‌رسید یا دیگران راجع به شما چگونه فکر می‌کنند، هر چالش جدید، می‌تواند یک توانایی جدید در شما ایجاد کند. به‌جای اینکه بگویید: «اگه من قبلاً کاری رو انجام نداده باشم، احتمالاً الان هم نمی‌تونم با موفقیت انجامش بدم.» با ذهنیت رشد، می‌توانید بگویید: «این اولین تجربه منه و می‌تونم چیزهای جدید و به‌دردبخوری ازش یاد بگیرم.»
از شکست نترسید
طبیعتاً منظوراین نیست که از شکست استقبال کنید، اما یادتان باشد که ترسیدن از شکست باعث می‌شود کارهای جدید را امتحان نکنید و این یعنی چیزهای جدید هم یاد نمی‌گیرید. هر شکست، اگرچه طعم تلخی دارد اما دست‌کم به شما می‌آموزد که باید راه‌حل دیگری را امتحان کنید.
شکست به‌خاطر ناتوانی ایجاد نمی‌شود، بلکه از یک سو نشان می‌دهد که بخشی از مسیر را اشتباه رفته‌اید و از سوی دیگر، اثبات می‌کند که فرد، جسارت به خرج داده و دنیای جدیدی را تجربه کرده است.
برای تلاش خود ارزش قائل شوید
معمولاً در جامعه ما، تلاش وقتی ارزشمند است که به نتیجه برسد یا به موفقیت منجر شود. ذهنیت رشد یعنی باور داشته باشیم که ذات سعی و تلاش، فارغ از کسب موفقیت، ارزشمند است. مثال چوب‌های درخت بامبو در این مورد بسیار روشنگر است. بامبو در پنج سال اول هیچ رشدی ندارد اما بعد از پنج سال در طول یک ماه بیش از پنج متر قد می‌کشد. آیا می‌توان گفت که تلاش‌های کشاورز در طول آن پنج سال اول بی‌ثمر بوده است؟
به یاد داشته باشید که تلاش شما باعث افزایش مهارت شما می‌شود و افزایش مهارت یعنی هر بار تکرار یک کار بهتر از بار قبل انجام شود.
برای یادگیری پایانی در نظر نگیرید
برای ساختن ذهنیت رشد باید باور داشته باشیم که مسیر یادگیری، پایان‌ناپذیر است. به‌عبارت دیگر، همواره باید مهارت‌های خود را تقویت کنیم. سعی کنید در برنامه روزمره خود، زمانی هر چند کوتاه را به یادگیری اختصاص دهید. فرقی نمی‌کند که این یادگیری در راستای تقویت مهارت‌های قبلی‌تان باشد یا یادگیری یک مهارت جدید. برای ذهنیت رشد، ذات یادگیری و استمرار آن حائز اهمیت است.
استقامت داشته باشید
یکی از موفق‌ترین افراد در دنیای تجارت، عامل موفقیت خود را این‌گونه بیان می‌کند: «وقتی باقی افراد تسلیم می‌شدند، من ادامه می‌دادم.»
در انجام هر کاری، به‌خصوص، در شروع یک مسیر جدید، سختی‌های زیادی سر راه شما سبز می‌شود. در رویارویی با سختی‌ها، شما هم سرسخت باشید و با استقامت و پشتکار به راه خود ادامه دهید.
فرد دارای ذهنیت رشد، می‌داند که استقامت عاملی اصلی توسعه مهارت و بهبود هوش هیجانی و محیطی است و در نتیجه در هنگام رویارویی با سختی‌ها، پا پس نمی‌کشد و در عوض، با تلاش مضاعف به مسیر خود ادامه می‌دهد.
با افراد رشدگرا معاشرت کنید
درباره اهمیت معاشرت با افرادی که ذهنیت رشد دارند و تأثیرپذیری از آن‌ها، می‌توان به بیان این بیت اکتفا کرد:
تو اول بگو با کیان زیستی؟ که دوم بگویم که تو کیستی؟
طبیعتاً هرچقدر بیشتر با افراد دارای ذهنیت رشد معاشرت کنید، چنین ذهنیتی سریع‌تر در شما هم تقویت می‌شود. علاوه بر این، به برکت این معاشرت‌ها، می‌توانید از تجربه‌ها و توصیه‌های آن‌ها بهره‌مند شوید.
جشن بگیرید! چه برای خودتان چه برای دیگران
اولین سؤالی که هر فردی با ذهنیت رشد، پس از مشاهده موفقیت دیگران از خود می‌پرسد این است که از این موفقیت دیگران، من چه درسی می‌توانم یاد بگیرم؟ ذهنیت رشد یعنی باور به اینکه دیگران با موفقیت‌هایشان ، جای شما را تنگ نمی‌کنند. فردی با ذهنیت رشد، تنها با دیروز خودش رقابت می‌کند، به دیگران حسادت نمی‌ورزد و سعی دارد درس‌هایی را که از دیگران می‌آموزد در مسیر خود به کار گیرد. یادتان باشد که علاوه بر موفقیت‌های خودتان، موفقیت دیگران را هم جشن بگیرید.
با ذهنیت رشد، ماجرا زیباتر می‌شود
ذهنیت رشد به ما کمک می‌کند که همواره به تلاش ادامه دهیم، توانایی‌هایمان را تقویت کنیم یا مهارت‌های تازه یاد بگیریم. ذهنیت رشد به ما کمک می‌کند تا شخصیت سازگارتری داشته باشیم و مشکلات و شکست‌ها را فرصتی برای پیشرفت در نظر بگیریم.
ذهنیت رشد از یک سو با تکیه بر تقویت مهارت‌های ما، شانس‌مان را برای موفقیت افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، به ما جرئت و جسارت می‌بخشد تا از شکست نترسیم و به دور از استرس و فشارهای روانی، در مسیرهای تازه قدم بگذاریم.
از همین امروز برای ایجاد یا تقویت ذهنیت رشد دست به کار شوید و داستان خود را بنویسید. داستانی متفاوت با فراز و نشیب‌های جذاب و ماجراهایی شنیدنی که می‌تواند در این جهان پر از کلیشه و تکرار، تصویری بکر و تازه رقم بزند.
منبع: verywellmind, personatalent , psychologytoday , psychologytoday , berkeleywellbeing